Sự phát triển thể chất của trẻ là gì?
Sự phát triển thể chất của trẻ bao gồm việc bắt đầu và tập luyện kỹ năng điều khiển các cơ bắp lớn và nhỏ (gross and fine motor skills). Sự phát triển kỹ năng điều khiển các cơ lớn (gross motor skill) thể hiện việc trẻ có khả năng điều khiển các cơ bắp lớn ở thân trên, cánh tay và chân. Kỹ năng điều khiển các cơ lớn giúp cho trẻ có khả năng ngồi, đứng, chạy, và thay đổi tư thế. Kỹ năng điều khiển các cơ bắp nhỏ (fine motor skill) giúp trẻ kiểm soát được các cơ nhỏ ở bàn tay và ngón tay – thể hiện qua việc ăn bằng thìa/đũa, vẽ, viết chữ, phân loại đồ vật.
Kỹ năng điều khiển cơ thường phát triển theo tiến trình tự nhiên. Cha mẹ nên lưu ý rằng những cột mốc quan trọng trong việc làm quen với kỹ năng điều khiển cơ bắp thường diễn ra trong một thời gian dài và tùy vào mỗi trẻ. Có những trẻ có thể đi bộ khi mới 8 tháng tuổi, nhưng có những trẻ cần 18 tháng để làm được như vậy. Viện Khoa học về trẻ em của Mỹ (American Academy of Pediatrics) đưa ra những dẫn chứng bảo đảm rằng, những trẻ phát triển kỹ năng cơ trong khoảng thời gian 8~18 tháng được xem là đang phát triển bình thường.
Kiểm tra và đánh giá sự phát triển thể chất của trẻ
Phần I: 3 – 6 tháng tuổi
Cha mẹ hãy quan sát nếu trẻ thực hiện được các khả năng sau và đánh giá số lần thực hiện các kỹ năng này dựa trên 3 mức độ: thường xuyên, thỉnh thoảng và không bao giờ.
Những kỹ năng điều khiển cơ bắp sau thường được các trẻ 3 tháng tuổi thực hiện. Quan sát nếu con bạn có khả năng:
- Có thể nhấc đầu dậy khi bạn đang ẵm trên vai
- Có thể nhấc đầu và ngực khi đang nằm sấp
- Quay đầu sang các phía khác nhau khi đang nằm sấp
- Theo dõi một vật đang chuyển động hoặc một người bằng mắt
- Có khả năng mở và nắm các bàn tay
- Có thể nắm đồ chơi khi bạn đưa cho trẻ
- Giơ chân và đá chân, tay
Hình minh họa sự phát triển thể chất của trẻ
Những kỹ năng điều khiển cơ bắp sau thường được các trẻ 6 tháng tuổi thực hiện. Quan sát nếu con bạn có khả năng:
- Có thể giữ đầu vững khi được đặt ngồi
- Với và cầm nắm được các vật thể
- Chơi với các ngón tay, ngón chân
- Có thể giữ bình sữa khi đang được cho bú
- Nghịch các đồ vật bằng cách ngậm bằng miệng hoặc đập
- Chuyển đồ chơi từ tay này sang tay khác
- Lắc đồ chơi
Phần II: 1-2 năm tuổi và kỹ năng của bàn tay, ngón tay
Cha mẹ hãy quan sát nếu trẻ thực hiện được các khả năng sau và đánh giá số lần thực hiện các kỹ năng này dựa trên 3 mức độ: thường xuyên, thỉnh thoảng và không bao giờ.
Những kỹ năng điều khiển cơ bắp sau thường được các trẻ 1-2 năm tuổi thực hiện. Quan sát nếu con bạn có khả năng:
- Có thể tự chuyển tư thế từ đang nằm thành ngồi khi bạn đang nắm tay trẻ
- Tự ngồi với một chút trợ giúp từ cha mẹ
- Có thể ngồi trên ghế cao
- Có thể lăn qua lăn lại
- Có thể tự nhún nhảy khi đang được giữ trong tư thế đứng
- Tự ngồi được mà không cần sự trợ giúp
- Có thể bò tới khi nằm sấp bằng tay và chân
- Chuyển về tư thế chống tay và đầu gối
- Có thể bò bằng tay và đầu gối
- Có thể chuyển từ tư thế ngồi sang bò bằng đấu gối hoặc bò nằm sấp
- Có thể tự đứng dậy được
- Tự đi khi dựa vào đồ vật
- Tự đứng trong một khoảng thời gian ngắn
- Tự đi hai hoặc ba bước mà không cần hỗ trợ
Những kỹ năng điều khiển tay và ngón tay sau thường được các trẻ 1-2 năm tuổi thực hiện. Quan sát nếu con bạn có khả năng:
- Có thể bắt các đồ vật bằng các ngón tay
- Có thể đập 2 vật thể lại với nhau
- Có thể đặt các vật thể vào trong thùng/hộp
- Có thể lấy các vật thể khỏi thùng/hộp
- Tự quăng, ném vật thể
- Có thể chọc, chỉ bằng ngón trỏ
- Có thể tập bắt chước viết chữ
Cách thúc đẩy sự phát triển thể chất ở trẻ
Bằng cách quan tâm đến việc phát triển kỹ năng điều khiển cơ ở trẻ, và giúp trẻ tập luyện bằng các trò chơi và bài tập, cha mẹ có thể giúp trẻ phát triển kỹ năng này mau chóng hơn bình thường. Việc đưa ra các bài tập cơ sớm đối với những trẻ chậm phát triển kỹ năng này cũng liên quan sự phát triển toàn diện của trẻ.
Việc phát triển kỹ năng bàn tay đòi hỏi trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ phải cầm nắm được các đồ vật bằng tay, tìm tòi và nghịch được các đồ vật xung quanh bằng một hoặc cả hai tay. Những hoạt động được nêu ra trong chương này sẽ giúp trẻ phát triển những kỹ năng điều khiển cơ nhỏ nhanh chóng. Chúng sẽ giúp cho trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, trẻ sắp đi học thuần thục những kỹ năng cần thiết trước khi đến trường, ví dụ như: cột giày, cắt dán và viết chữ.
Việc tạo ra một môi trường vật lý nhằm giúp trẻ khám phá, đùa nghịch với các vật thể, đồ chơi là rất quan trọng đối với sự phát triển thể chất của trẻ, ví dụ tạo nhiều khoảng không gian để trẻ có thể chạy nhảy, lăn tròn, bò trườn. Ngoài ra, bởi vì trẻ cũng rất thích nhìn ngắm, nắm bắt và chơi với các đồ vật lạ nên cha mẹ hãy treo các đồ vật như cờ, khăn quàng cổ, điện thoại di động, đồ chơi mới, trống để thu hút trẻ. Thay vì ngăn cấm trẻ ngậm, cắn các đồ vật, cha mẹ hãy cố gắng đặt nhiều đồ chơi sạch sẽ, mềm mại và cắn được xung quanh để trẻ tập chơi.
Những hoạt động giúp thúc đẩy sự phát triển thể chất của trẻ
Phần I: Tập bụng, lấp đầy & làm trống, hai tay một lúc
Sau đây là danh sách những hoạt động giúp cho sự phát triển của trẻ
Tập bụng (Tummy Time)
Vì trẻ thường ngủ ở tư thế nằm ngửa, vậy khi thức dậy cha mẹ nên đặt các trẻ nằm sấp (úp bụng) để trẻ tập chống người dậy – giúp làm quen và tập luyện tay. Đồng thời việc đặt một tấm gương hoặc một món đồ chơi trước mặt trẻ sẽ giúp trẻ tập nhìn lên cao. Hoạt động tập bụng này cũng là một phần quan trọng giúp trẻ tập luyện và điều khiển cánh tay và bàn tay.
Lấp đầy và vứt bỏ (Filling and Dumping)
Các trẻ lớn, trẻ sắp đi học thường rất thích chất đầy các thùng, hộp và làm trống nó. Thông qua hoạt động này, trẻ sẽ học được cách cầm, nắm, thả và giải quyết vấn đề. Những đồ vật thường thấy hằng ngày như nắp nhựa, bình sữa và những vật làm từ vật liệu không vỡ khác đều tốt cho hoạt động này.
Hai tay một lúc (Two Together)
Việc tạo ra những lúc cho trẻ sử dụng hai tay một lúc là rất quan trọng trong quá trình phát triển thể chất. Những hoạt động đơn giản giúp trẻ sử dụng hai tay một lúc gồm: đóng và mở các thùng/hộp, giữ và cố định giấy khi tô màu, giữ một đồ chơi bằng một tay và tay còn lại với một món khác, xỏ hột và các trò chơi xây lắp với các khối.
Phần II: Di chuyển đồ vật, vẽ và ăn, cắt
Sau đây là danh sách những hoạt động giúp cho sự phát triển của trẻ
Di chuyển đồ vật
Để giúp trẻ quen với các cơ bắp và tăng cường sức mạnh vai, cha mẹ hãy cho trẻ tập đẩy và kéo các thùng đồ lớn hoặc nâng các vật có khối lượng xung quanh nhà hoặc ngoài vườn. Chỉ cho trẻ thấy bằng cách làm việc cùng nhau, chúng có thể kéo và đẩy các vật nặng hơn so với khi làm một mình.
Vẽ và ăn
Tập cho trẻ vẽ bằng các món ăn được, như mayonnaise, kem, bánh flan/caramel, rau câu,… để trẻ làm quen với xúc giác. Hoạt động này đặc biệt có ích cho các trẻ sợ phải đụng chạm vào nhiều vật thể. Việc vừa vẽ và ăn này tuy có hơi bừa bãi, nhưng hoạt động này giúp cho trẻ phát triển khả năng xúc giác cao, qua đó tạo sự khéo léo trong việc điều khiển các ngón tay.
Tập cắt
Khi bắt đầu đi học, các trẻ sẽ phải tập làm quen với kéo để cắt dán. Vì vậy, cha mẹ nên cho trẻ làm quen với việc cầm kéo bằng cách tập với các đồ gắp, trước hết là gắp các đồ vật nhỏ từ hộp này sang hộp khác. Hoạt động này sẽ giúp trẻ hiểu được cách cầm và sử dụng kéo.
Khi trẻ đã quen và bắt đầu cầm kéo thật nên chỉ cho trẻ cách đặt ngón trỏ vào một lỗ cầm kéo, các ngón còn lại đặt vào lỗ kia. Trong đó, ngón trỏ sẽ đóng vài trò cố định kéo, sau đó tập cho trẻ thực hành cắt giấy.
Sau khi làm quen với những khó khăn của những năm đầu đời, kỹ năng thể chất của các trẻ sẽ phát triển với tốc độ nhanh rất kinh ngạc.
