Chuyện về cái khẩu trang – Phần 1

Tác giả: BS. Võ Xuân Quang

Tình cờ thấy 2 vị học giả tranh luận về cái khẩu trang, ai cũng vũ khí đầy mình với  học hàm, học vị và các loại bằng chứng khoa học và dân gian. Cái thằng dân trong một thành phố sắp bị cách ly là tôi đây, chẳng còn cách nào khác là phải tự có ý kiến của mình. Hóa ra, cả hai đều đúng!

Bản thân cái tên khẩu trang y tế không thật chính xác vì ngày nay có cái khẩu trang nào… không phải là vì sức khỏe? Chống bụi, chống nhiễm khuẩn, chống lây nhiễm, chống hóa chất độc… xét cho cùng đều là y tế cả.

Tên đúng của nó, là khẩu trang phẫu thuật. Thăng trầm cả trăm năm nay, nó vốn chỉ có một mục đích là dùng trong phẫu thuật, để bịt mỏ chúng ta lại, tránh cho mũi dãi lòng thòng tình cờ rơi vào vết mổ.

Nhờ vào chất lượng ngày càng cao và chi phí ngày càng rẻ, khẩu trang phẫu thuật ngày nay được dùng rộng rãi vào nhiều mục đích không phẫu thuật như chống hôi, chống bụi, chống nắng, chống gián điệp… và đến ngày 10/3/2020, chính thức được CDC đóng dấu khẩu trang chống Cô Vy.

Câu hỏi đầu tiên:

Khẩu trang y tế có bảo vệ chúng ta khỏi coronavirus không? E hèm, câu trả lời là tùy bạn hiểu thế nào là bảo vệ. Nếu bạn nghĩ bảo vệ là đeo vô thì an tâm, tha hồ đi chơi với cô Nhung mà không cần sợ cô Vy. Vậy thì không đúng.

Khẩu trang y tế không bảo vệ chống coronavirus rõ ràng là vì nó không được thiết kế làm điều đó. Nó mỏng và thưa, chứa đầy những lỗ, nhỏ hơn mấy giọt bắn li ti nhưng lớn hơn nhiều so với cô Vy. Các giọt bắn tới từ ai đó hắt xì có thể bị giữ lại, nhưng bạn hít thở vài cái thì đám cô Vy lúc nhúc trên đó sẽ bay cả vào phổi. Mặt khác, bất kể bạn cột chặt đến đâu, luôn có chỗ hở. Đó có thể là 2 bên má, là dưới cằm v.v… và tạo cửa ngách cho các cô đang lượn chung quanh đến làm quen khi bạn hít vào. Rõ ràng, đeo khẩu trang y tế hoàn toàn có thể bảo vệ một cách tuyệt đối nếu như bạn đừng hít thở. Rất tiếc, vậy cũng tương đương với hết thở rồi.

Theo một cách nhìn khác, nếu bạn chỉ mong mỏi chúng làm giảm bớt rủi ro và hạn chế khả năng bị nhiễm, dù không hoàn toàn. Câu trả lời là có. Rất đơn giản, việc lây nhiễm là mạnh nhất khi các giọt bắn thẳng vào mặt bạn với vận tốc lớn nhất. Khẩu trang y tế đơn giản là làm giảm vận tốc, tăng trở ngại trên đường đua của bọn virus.

Catherine Makison Booth, một nhà vi sinh học nổi tiếng người Anh với nhiều công trình thực nghiệm để nghiên cứu về các quá trình lây nhiễm, trong đó có mô hình nổi tiếng Larry ói mửa về Norovirus. Năm 2008, bà làm một thực nghiệm để đánh giá khả năng bảo vệ của các loại khẩu trang y tế khác nhau. Một hình nhân được gắn máy thở và mang khẩu trang. Một thiết bị giả lập cơ chế hắt xì với virus cúm được sử dụng. Xét nghiệm kiểm tra sau đó cho thấy TẤT CẢ các mẫu khẩu trang đều không ngăn được virus cúm nhưng số lượng virus thâm nhập giảm xuống 6 lần.

Mặt khác, tuy WHO và CDC một mực khẳng định khẩu trang y tế không bảo vệ được chúng ta khỏi cô Vy, đồng thời họ gián tiếp công nhận khẩu trang y tế là một công cụ hữu hiệu. Đây thôi, không sờ mắt, mũi, miệng. Rõ rồi nhé! Đeo khẩu trang lên, không phải để ngừa virus mà để ngừa bạn sờ, tự sờ hay sờ người khác…

Tóm lại, khẩu trang y tế không loại trừ nhưng làm giảm bớt rủi ro. Thời ôn dịch, giảm một chút là cũng tốt lắm rồi.

Câu hỏi thứ 2:

Những lý luận trên chẳng có gì cao siêu, ai cũng hiểu được. Cớ sao các ông lớn vẫn gào lên đừng mua, đừng đeo? Đơn giản thôi, vì họ nhìn vấn đề theo tầm thế giới và cả nước. Chúng ta – những con người nhỏ bé – chỉ biết đến gia đình của mình.

Chuyện này được giải thích nhiều, và đang xảy ra. Chiến lược phòng bệnh nói chung là cách ly và điều trị ngay từ những ca đầu tiên. Nhân viên y tế là những người ở tuyến đầu, cần được bảo vệ ở mức cao nhất, không chỉ vì chính bệnh nhân mà còn nhằm ngăn họ biến thành những nguồn lây thứ cấp nguy hiểm hơn.

Việc bảo vệ cao nhất gồm: thiết bị thở cá nhân (CAPR – continuous air  personal respirator) cộng với bộ áo kín dùng một lần – và găng tay. Bệnh nhân nằm trong phòng áp lực âm để virus không bị phát tán ra ngoài. Số phòng áp lực âm và số thiết bị thở cá nhân của từng bệnh viện không phải là nhiều. Khi số bệnh nhân tăng lên, mức bảo vệ giảm xuống bao gồm khẩu trang N95 + kính bảo vệ hay miếng che mặt (face shield) + áo bảo vệ + găng. 

Việc người dân mua ào ạt khẩu trang N95 trong thời gian qua đã làm giảm khả năng cung cấp cho các bệnh viện và dẫn đến khả năng không còn đủ N95 khi bệnh nhân tiếp tục tăng lên. Ngày 10/3 vừa qua, trước tình trạng dịch đang bùng phát mạnh mẽ ở Mỹ, CDC đã ra hướng dẫn mới đồng ý sử dụng khẩu trang y tế (face mask- loose fitting mask) như là một phương tiện bảo vệ cá nhân thay thế (acceptable alternatives).

Với thông tin này, người dân không biết là nên vui hay nên buồn? Vui vì đúng là khẩu trang y tế có một chút tác dụng, buồn vì chính những người ào ạt mua N95 một cách không cần thiết đang góp phần làm nhân viên y tế khắp thế giới đang chịu thêm nguy hiểm trong công việc của mình.

Tuy nhiên, phải thừa nhận là việc khan hiếm N95 sẽ ảnh hưởng nhiều đến các cơ sở y tế vùng dịch còn khẩu trang y tế thì tác động của nó thật sự không nhiều. Do đó, ai có thì cứ tiếp tục mang, không bổ ít cũng bổ nhiều còn ai không có cũng đừng sợ, ai cũng có số mà – kể cả cô Vy!

Mời các bạn đọc thêm những phần tiếp theo:
Chuyện về cái khẩu trang - Phần 2
Chuyện về cái khẩu trang - Phần 3
Chuyện về cái khẩu trang - Phần 4
Chuyện về cái khẩu trang - Phần 5

Hình 1.

Hình 2.

Hình 3. CAPR: bảo vệ tối đa nhưng số lượng voi cùng hạn chế

Hình 4. Bảo vệ tiêu chuẩn cho nhân viên y tế để khám và điều trị cho bệnh nhân cô Vy

Hình 5. Khi khẩu trang N95 không đủ và dịch bùng phát, các nhân viên y tế bắt buộc phải dùng khẩu trang y tế như thế này

Tài liệu tham khảo

https://www.facebook.com/quang.vo.9461/posts/2701443169908800