Danh sách các chủ đề
0
Ngày:
22/10/2017
Lượt xem:
2872
Bài viết thứ 53/83 thuộc chủ đề “Xử trí giảm nhẹ triệu chứng và tác dụng phụ”
Phương pháp thay thế hoặc hỗ trợ (PPTT/HT) là một nhóm hệ thống điều trị và chăm sóc sức khoẻ bao gồm các phương pháp và sản phẩm đa dạng mà hiện nay chưa được xem là một phần của điều trị thường quy (conventional treatment).
Nhiều PPTT/HT đã có lịch sử lâu đời, được quan tâm nghiên cứu và xuất hiện trong y văn nhiều hơn từ những năm 1940 và có “vòng đời” khá giống nhau. Đầu tiên, chúng xuất hiện và được cổ súy rầm rộ bởi một số nhóm/tổ chức dựa trên vài ca bệnh lẻ tẻ. Sau đó, những bác sĩ và nhà nghiên cứu chính thống về ung thư “chịu không nổi” áp lực từ những lời đồn phải tiến hành nhiều thử nghiệm lâm sàng. Khi những thử nghiệm này không cho ra kết quả gì như kỳ vọng, nhóm cổ súy lại lên tiếng chỉ trích rằng phương pháp nghiên cứu chưa đúng hoặc người ta đã cố tình làm sai kết quả để vùi dập một phương pháp hay. Cuối cùng, các thảo luận “chìm xuồng” và mỗi phương pháp/sản phẩm đó ẩn mình (đôi khi tái phát!) để tiếp tục lan truyền trong một số nhóm “hỗ trợ bệnh nhân” mặc dù công hiệu không/chưa được chứng minh bằng nghiên cứu khoa học.
Xin lưu ý thêm, nếu một phương pháp được chứng minh rõ ràng TRÊN NGƯỜI BỆNH là có tác dụng cụ thể như cải thiện thời gian sống, ngăn cản tiến triển của căn bệnh, giảm nhẹ triệu chứng/tác dụng phụ hoặc cải thiện chất lượng cuộc sống, nó có thể trở thành điều trị thường quy và thường được bảo hiểm chi trả.
Có rất nhiều PPTT/HT liên quan tới điều trị ung thư, thường được phân nhóm thành:
Một số phương pháp/sản phẩm nói trên có bằng chứng khoa học về sự an toàn hay lợi ích trong điều trị ung thư. Tuy nhiên, đa số phương pháp chưa có đủ bằng chứng hoặc đã bị phủ nhận.
Các phương pháp thay thế/bổ trợ liên quan tới ung thư đang rất phổ biến. Một số nghiên cứu cho thấy có tới 90% bệnh nhân ung thư đã từng dùng PPTT/HT như là một phần của quá trình điều trị. Tuy nhiên, người bệnh thường không kể về việc này trừ khi được hỏi chi tiết. Trong một nghiên cứu, việc bộc bạch thay đổi từ 7% tới 43% khi câu hỏi trực tiếp được thêm vào phần hỏi bệnh. Đáng tiếc là trên thực tế, thảo luận giữa bác sĩ và bệnh nhân về PPTT/HT vẫn còn hạn chế và chỉ thường bắt đầu từ phía người bệnh. Nhiều bệnh nhân nói rằng họ mong sao các bác sĩ ung thư quan tâm hơn, có nhiều thông tin hơn, hoặc nhiệt tình trao đổi hơn về PPTT/HT.
Thật ra, việc bệnh nhân dùng PPTT/HT không phải vì không hài lòng với các phương pháp điều trị thường quy mà là vì họ cảm thấy PPTT/HT phù hợp hơn với cách suy nghĩ và niềm tin của họ về sức khỏe và cuộc sống. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra một vài yếu tố liên quan tới xu hướng chọn lựa PPTT/HT là:
● Tham gia các nhóm bệnh nhân và nhóm hỗ trợ
● Căng thẳng tâm lý xã hội (ví dụ, lo lắng, trầm cảm)
● Bị nói là bệnh nặng, có tiên lượng xấu
● Tuổi và giới tính (phụ nữ trẻ)
● Cảm giác “không còn gì để mất”
Một số người Việt có thể lựa chọn PPTT/HT vì vài nguyên nhân khác như do quảng cáo quá tay trên đài báo và các mạng xã hội. Dù gì, việc thấu hiểu những lo lắng và đặc điểm của bệnh nhân có vai trò quan trọng trong việc xây dựng quan hệ bệnh nhân-bác sĩ, thúc đẩy thảo luận cởi mở về rủi ro và hiệu quả của PPTT/HT nhằm góp phần cung cấp thông tin đúng để bệnh nhân lựa chọn sáng suốt.
Mặc dù nhiều PPTT/HT không có hoặc chỉ có ít rủi ro, điều này không đúng cho tất cả. Ngoài RỦI RO TRỰC TIẾP liên quan tới độc tính, tác dụng phụ/biến chứng do phương pháp/sản phẩm đó, RỦI RO GIÁN TIẾP liên quan tới khả năng tương tác với thuốc điều trị và nguy cơ bị trễ/gián đoạn điều trị thường quy cũng là vấn đề đáng ngại.
Cụ thể hơn về rủi ro trực tiếp, nhiều thảo dược có thể làm hại gan hoặc thận và gây một số tác dụng phụ. Ví dụ: Nhân sâm gây mất ngủ, tăng huyết áp, đau đầu còn Đông trùng hạ thảo có thể làm các bệnh tự miễn tệ hơn hoặc làm máu khó đông hơn. Châm cứu cũng có thể làm lây truyền một số bệnh truyền nhiễm, gây chảy máu, viêm da hoặc gây đau. Mát-xa mạnh tay có thể làm bầm người, chảy máu ở những bệnh nhân đang dùng thuốc chống đông máu.
Kiểm soát chất lượng của những sản phẩm này cũng là một lo lắng khác vì chúng KHÔNG PHẢI là thuốc điều trị. Lưu ý rằng sản phẩm “tự nhiên” không có nghĩa là an toàn. Những vấn đề liên quan bao gồm sự thay đổi hiệu lực sinh học trong các loại cây trồng khác nhau, khả năng sản phẩm bị nhiễm nấm mốc hoặc vi khuẩn, khả năng dùng nguyên liệu không chuẩn xác và gian lận của người sản xuất/phân phối. Vì thế, việc chọn người cung cấp sản phẩm/dịch vụ là rất quan trọng vì nó liên quan tới cả sự an toàn lẫn vấn đề pháp lý.
Về rủi ro gián tiếp, nhiều thảo dược có hoạt tính dược lý có thể ảnh hưởng tới quá trình chuyển hóa của thuốc trị ung thư đi kèm. Thảo dược St John’s wort có thể ảnh hưởng lên CYP3A4, làm giảm nồng độ thuốc taxanes, irinotecan, imatinib hoặc oxycodone vốn được chuyển hóa bởi enzyme này. Các polyphenols trong trà xanh có thể ức chế nhiều enzyme cytochrome p450 đóng vai trò thiết yếu trong chuyển hóa thuốc và vài thành phần trong trà xanh đã được chứng minh là có thể ngăn cản tác dụng của bortezomib. Nhân sâm (Panax ginseng) và bạch quả (Ginkgo biloba) cũng có thể làm tăng hoạt động của một số enzyme thuộc họ CYP và nên tránh dùng kèm các thuốc được chuyển hóa bởi CYP3A4 hoặc CYP2C19. Còn rất nhiều ví dụ và chú ý khác có thể tra cứu ở các tài liệu chuyên môn.
Ngoài ra, việc sử dụng PPTT/HT có thể dẫn đến sự chậm trễ đáng kể trong việc điều trị bằng các phương pháp thường quy đã được chứng minh là có lợi cho tình trạng bệnh đó. Một nghiên cứu tại Hoa Kỳ trên tổng cộng 840 bệnh nhân ung thư vú, phổi, tuyến tiền liệt và đại trực tràng đã cho thấy việc chỉ chọn PPTT/HT đi kèm nguy cơ tử vong cao hơn việc điều trị bằng phương pháp thường quy (phẫu thuật, hóa trị và xạ trị) gấp 2.5 lần. Ở một nghiên cứu khác trên 61 bệnh nhân ung thư vú, người ta đã ghi nhận sự tiến triển ở 96% bệnh nhân từ chối hoặc trì hoãn phẫu thuật và tử vong ở 50% số đó. Kết quả này xấu hơn “mặt bằng chung” của những bệnh nhân theo điều trị thường quy truyền thống.
Khi đánh giá tác dụng của một loại thuốc/phương pháp điều trị, việc hiểu rõ khái niệm “Tác dụng placebo” (hay tác dụng thuốc giả) là rất quan trọng. Placebo là một “loại thuốc” hay “cách chữa bệnh” mà thật ra không có tác dụng gì. Những nghiên cứu đối chứng được thiết kế tốt thường phải bao gồm nhóm dùng placebo để so sánh với nhóm nhận điều trị thật để đánh giá công dụng. Một PPTT/HT có khả năng giảm đau cho 50% ca bệnh sẽ chẳng có lợi ích mấy nếu nhóm placebo (tức nhóm dùng thuốc giả, còn gọi là nhóm chứng) cũng có kết quả như vậy.
Người ta vẫn chưa hiểu liệu “tác dụng placebo” là do ảnh hưởng niềm tin, tâm lý hay còn cơ chế gì khác. Tuy nhiên, hiện tượng này ảnh hưởng rất lớn lên việc thiết kế và diễn giải các nghiên cứu trong y học; nhiều bác sĩ cho rằng phải có nghiên cứu cụ thể TRÊN NGƯỜI với nhóm chứng để loại trừ tác dụng placebo.
Hiện nay, rất nhiều loại thực phẩm chức năng (TPCN) đang được quảng cáo chào mua với công dụng phòng chống hay chữa trị ung thư mà thật ra chưa có bằng chứng khoa học chặt chẽ. Tuy nhiên, người ta vẫn mua tặng nhau nhiệt tình vì cho rằng đi thăm bệnh mà không mua TPCN thì…biết mua gì?!! Có lẽ đây là một nét văn hóa dễ thương đôi khi quá…dễ dãi đã thấm sâu vào tâm thức cộng đồng người Việt mà việc thay đổi cần nhiều thời gian và nỗ lực. Có nhiều cách tiếp cận, nhưng tác dụng placebo có thể được sử dụng “tương kế tựu kế”: những “viên thuốc” bọc đường hay…bột sắn đặt trong hộp giấy trang trọng cũng có thể thay thế các sản phẩm TPCN mắc tiền giúp bệnh nhân dễ chịu lắm chứ!
Để giúp bệnh nhân và người thân lựa chọn sáng suốt, xin gợi ý một số câu hỏi để cân nhắc về PPTT/HT:
Y học hiện đại đang đòi hỏi bác sĩ phải điều trị dựa trên bằng chứng khoa học. Tuy nhiên, còn rất nhiều thứ khoa học chưa biết và chưa chứng minh được. Nên chờ có bằng chứng thì mới sử dụng hay là cứ thử “cầm đèn chạy trước ô tô”? Và nếu có bằng chứng thì bằng chứng thế nào mới gọi là đầy đủ, tin cậy và ý nghĩa?
Cơ thể người bệnh chỉ có một và ai cũng muốn chọn ra phương thức điều trị tốt nhất ở thời điểm hiện tại. Đó là lý do mà điều trị ung thư, cũng như các bệnh nan y khác khi nào cũng gặp những vấn đề về sự bất định và cần có tư vấn của các bác sĩ.
Những vấn đề trên sẽ được làm rõ qua các thảo luận trên nhóm Hỗ trợ bệnh nhân ung thư https://www.facebook.com/groups/hotrobenhnhanungthu/ và một số conference như Webinar của ViệtMD và tổ chức Y học cộng đồng trong thời gian tới.
Trước mắt, webinar đầu tiên với tiêu đề “Thách Thức Trong Điều Trị Ung Thư: Thực phẩm chức năng” sẽ được tổ chức vào Chủ Nhật ngày 29 tháng 10 năm 2017 vào lúc 8:00 giờ Việt Nam, mời mọi người đón xem tại https://zoom.us/j/674330646.
0
0
