Lão hoá và sức khoẻ răng miệng (Phần 2)

Già hóa dân số là một trong những xu hướng nổi bật của thế kỷ 21. Thống kê dân số về số lượng người cao tuổi (NCT) đang tăng đáng kể trên toàn thế giới. Xu hướng già hóa dân số đặt ra nhiều thách thức to lớn trong vấn đề chăm sóc và bảo vệ sức khỏe cho NCT tại Việt Nam.  Lão hoá và sức khoẻ răng miệng là một vấn đề cần được chú ý. Lão hóa không chỉ tác động đến toàn thân, mà còn ảnh hưởng đến sức khỏe răng miệng làm giảm chất lượng cuộc sống.

Sức khỏe răng miệng và điều trị nha khoa

Khô miệng ảnh hưởng đến 30% bệnh nhân trên 65 tuổi và lên đến 40% bệnh nhân trên 80 tuổi; đây chủ yếu là tác dụng phụ của các loại thuốc (nhiều hơn 4 loại thuốc kê đơn trong một ngày), mặc dù nó cũng có thể là kết quả của các bệnh kèm theo như bệnh tiểu đường, bệnh Alzheimer hoặc bệnh Parkinson. Khô miệng có thể dẫn đến viêm niêm mạc, sâu răng, nứt môi và nứt lưỡi. Các khuyến nghị cho những người bị khô miệng bao gồm uống hoặc ít nhất là nhấm nháp nước thường xuyên trong ngày, hạn chế đồ uống có cồn và đồ uống có nhiều đường hoặc caffein, chẳng hạn như nước trái cây, sô đa, trà hoặc cà phê (đặc biệt là đồ ngọt).

Hình 1. Khô miệng ở người cao tuổi

Người cao tuổi có nguy cơ sâu răng cao hơn do cả tình trạng tụt nướu gia tăng làm lộ bề mặt chân răng và tăng sử dụng các loại thuốc gây khô miệng; khoảng 50% người trên 75 tuổi bị sâu chân răng ít nhất một răng. 10% bệnh nhân từ 75 đến 84 tuổi bị sâu răng thứ phát; điều này có thể liên quan đến tỷ lệ phục hình ở người lớn tuổi. Người cao tuổi được khuyến nghị thực hiện vệ sinh răng miệng tốt, bao gồm sử dụng bàn chải đánh răng xoay/dao động, và sử dụng chất fluor tại chỗ (nước súc miệng hàng ngày, kem đánh răng có hàm lượng fluor cao hoặc bôi vecni fluor), cũng như chú ý đến cải thiện chế độ ăn uống.

Những hạn chế về nhận thức ảnh hưởng đến việc chăm sóc răng miệng nói chung và chăm sóc răng miệng tại nhà

Bệnh nhân bị suy giảm nhận thức nghiêm trọng, bao gồm sa sút trí tuệ, có nguy cơ cao bị sâu răng, bệnh nha chu và viêm nhiễm vùng miệng do giảm khả năng chăm sóc răng miệng tại nhà. Giáo dục người chăm sóc, cũng như bệnh nhân, là một phần quan trọng của giai đoạn phòng ngừa và quản lý bệnh tật trong chăm sóc răng miệng.

Giao tiếp với nha sĩ có thể là một thách thức khi người cao tuổi bị suy giảm nhận thức. Nên giảm thiểu số lượng người, sự xao nhãng và tiếng ồn trong phòng khi chăm sóc bệnh nhân sa sút trí tuệ, mặc dù một người chăm sóc đáng tin cậy trong phòng có thể mang lại sự yên tâm cho bệnh nhân. Bệnh nhân nên được tiếp cận từ phía trước tại ngang tầm mắt và sử dụng giao tiếp phi ngôn ngữ, chẳng hạn như mỉm cười và giao tiếp bằng mắt, là rất quan trọng. Nha sĩ nên bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách giới thiệu bản thân. Bởi vì một bệnh nhân có hạn chế về nhận thức nên cần hướng dẫn đơn giản và nói ngắn gọn, chẳng hạn như “Làm ơn mở miệng ra”. Vì suy giảm nhận thức hoặc chứng mất trí nhớ có thể ảnh hưởng đến khả năng làm theo hướng dẫn của bệnh nhân sau can thiệp nha khoa, nên các bác sĩ nên đảm bảo cầm máu tại chỗ (tức là chỉ khâu, cầm máu tại chỗ,…) trước khi rời khỏi phòng khám nha khoa.

Những bệnh nhân còn răng nhưng bị hạn chế về nhận thức nên được khuyến khích đánh răng ít nhất hai lần mỗi ngày và nên cân nhắc việc sử dụng bàn chải điện. Cần tuân thủ quy trình chăm sóc răng miệng giống nhau càng nhiều càng tốt. Ở những bệnh nhân mang hàm giả, nên hướng dẫn bệnh nhân tháo hàm, kiểm tra và làm sạch trước khi đi ngủ và mang hàm vào buổi sáng.

Những hạn chế về thể chất và giác quan ảnh hưởng đến việc chăm sóc răng miệng nói chung và chăm sóc răng miệng tại nhà 

Bệnh nhân bị mất thính lực 

Nha sĩ nên nói chậm, rõ ràng và to khi nói chuyện với bệnh nhân cao tuổi để tăng cường khả năng nghe và hiểu. Điều quan trọng là phải đảm bảo rằng việc nói to và chậm rãi không tạo ra giọng điệu trịch thượng. Yellowitz trong Hướng dẫn Thực hành của ADA dành cho Bệnh nhân mắc các bệnh lý khuyên những điều sau đây khi giao tiếp với bệnh nhân bị mất thính lực và/hoặc máy trợ thính:

• Hãy đối mặt với bệnh nhân trong khi nói, nói rõ ràng và tự nhiên; và đảm bảo rằng đôi môi của bạn có thể nhìn thấy được (tháo khẩu trang). Hãy hạ người vừa tầm với bệnh nhân.
• Thu hút sự chú ý của bệnh nhân bằng cách chạm nhẹ hoặc ra hiệu trước khi bắt đầu nói. Hãy chắc chắn rằng bệnh nhân đang nhìn bạn khi bạn đang nói và tránh các thuật ngữ chuyên môn.
• Thông báo cho bệnh nhân trước khi bắt đầu sử dụng thiết bị nha khoa hoặc khi thay thiết bị mà trải nghiệm bị thay đổi, ví dụ: độ rung từ tay khoan tốc độ chậm so với tay khoan tốc độ cao.
• Với bệnh nhân đeo máy trợ thính, giảm thiểu tiếng ồn xung quanh khi nói. Tránh những tiếng động đột ngột và để tay gần máy trợ thính. Bệnh nhân có thể muốn điều chỉnh hoặc tắt máy trợ thính trong khi điều trị.

Bệnh nhân bị mất thị lực

Suy giảm thị lực do tuổi tác, chẳng hạn như đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp hoặc lão thị, có thể làm giảm khả năng của một người trong việc xử lý các tín hiệu đàm thoại phi ngôn ngữ thường được giao tiếp bằng mắt. Giúp đảm bảo bệnh nhân có thể nhìn rõ các phần minh họa và đọc các tài liệu bằng văn bản, bao gồm phiếu hẹn và hướng dẫn. Các công cụ và chiến lược sau đây có thể hỗ trợ người cao tuổi khiếm thị tại phòng khám nha khoa:

• Tạp chí in khổ lớn trong phòng chờ
• Chiếu sáng tốt khắp văn phòng; thêm ánh sáng tại chỗ/nhiệm vụ trong các khu vực được sử dụng để hoàn thành biểu mẫu
• In lớn trên chai kê đơn
• Lắp đặt rèm hoặc rèm để giảm độ chói
• Sử dụng các màu tương phản trên tay nắm cửa, giá treo khăn tắm và vạch đánh dấu cầu thang

Bệnh nhân bị hạn chế về thể chất/mất khả năng vận động

Viêm xương khớp hoặc viêm khớp dạng thấp ở bàn tay, ngón tay, khuỷu tay, vai và/hoặc cổ có thể ảnh hưởng đến khả năng duy trì chăm sóc răng miệng tại nhà. Thay đổi cách cầm bàn chải bằng tay (ví dụ: với Dây đai Velcro®, dây Sammons Preston) hoặc sử dụng bàn chải điện có tay cầm rộng để hỗ trợ khả năng vận động.  Dụng cụ giữ chỉ nha khoa hoặc bàn chải kẽ răng có thể hỗ trợ làm sạch kẽ răng. Tăng tần suất khám răng và kiểm tra có thể giúp thúc đẩy việc duy trì vệ sinh răng miệng tối ưu.

Hình 3. Dây đai Sammons Preston hỗ trợ chải răng.

Tài liệu tham khảo

Aging and Dental health