Trà Yerba Mate – Làm rõ các lo ngại về nguy cơ đối với sức khoẻ?

Trà yerba mate hiện được bày bán tại Việt Nam và một số nước trên thế giới dưới nhiều mẫu mã vàđược giới thiệu về công dụng giúp giảm cân, phòng ngừa lão hóa, tăng cường hệ miễn dịch. Bên cạnh đó, cũng có những nghiên cứu lo ngại về khả năng gây ung thư của loại thức uống này khi sử dụng ở nhiệt độ cao hay theo cách truyền thống. Những thông tin trái chiều này dẫn tới những nghi vấn rằng mate là thức uống bổ dưỡng hay nguy cơ đối với sức khỏe, nhất là ung thư đầu – cổ. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn đọc hiểu rõ về loại thức uống này và có sự cân nhắc khi sử dụng.

Trà Yerba Mate và quan niệm về thức uống sức khoẻ

Yerba mate, còn gọi là erva mate hay mate, là thức uống phổ biến ở một số khu vực tại Nam Mỹ, nhất là Argentina. Loại trà này được chế biến bằng cách trộn lá khô của cây Ilex paraguariensis với nước nóng hoặc lạnh (gọi là mate nóng hay mate lạnh). Thông thường, hỗn hợp này được đựng trong quả bầu khô (guampa) và uống bằng ống hút bạc (bombilla). Yerba mate nổi tiếng là thức uống sức khỏe, trên 3 triệu trang web tìm thấy qua Google, có rất nhiều địa chỉ đề cập tới lợi ích của thức uống này. Với những người ủng hộ thì yerba mate được gọi là “Thức uống cổ của sức khỏe và tình bạn”.

Hình 1. Yerba mate và cây Ilex paraguariensis

(Nguồn ảnh: http://www.gnet.org/kick-start-your-day-with-yerba-mate/)

Lý giải những lo ngại về nguy cơ ung thư khi sử dụng trà Yerba Mate

Trong khi nhiều nghiên cứu cho thấy trà yerba meta là thức uống tốt cho sức khỏe, một số nghiên cứu đã chỉ ra có mối liên quan giữa việc tiêu thụ yerba mate thường xuyên với khả năng tăng nguy cơ ung thư đầu – cổ, bàng quang, thanh quản, thận, phổi và u limphô không Hodgkin’s, nhất là ung thư thực quản. Theo các nghiên cứu này, hai yếu tố chính giải thích nguy cơ gây ung thư khi sử dụng trà yerba mate là uống trà ở nhiệt độ cao và sự hiện diện của hợp chất polycyclic aromatic hydrocarbons (PAH) trong thành phần của trà. Vậy cần hiểu những kết quả nghiên cứu này như thế nào?

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng nhiệt độ cao khi đốt cháy yerba mate làm tăng nguy cơ ung thư thực quản, cao hơn so với yerba mate bình thường. Trước đây, Trung tâm nghiên cứu ung thư quốc tế (IARC) xếp việc sử dụng bất kỳ thức uống nào ở nhiệt độ cao (very hot beverages) (tức là từ 65^oC trở lên) vào nhóm tác nhân có khả năng gây gây ung thư ở người (probably carcinogenic to human) (nhóm 2A). Kết luận này dựa trên một số bằng chứng hạn chế từ các nghiên cứu dịch tễ cho thấy có mối liên quan thuận giữa ung thư thực quản và sử dụng thức uống nóng. Các nghiên cứu tại Trung Quốc, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Nam Mỹ, là những khu vực có truyền thống uống trà hoặc trà mate ở nhiệt độ cao (khoảng 70^oC), cho thấy nguy cơ ung thư thực phản gia tăng theo nhiệt độ sử dụng các thức uống này. Tuy nhiên, các thử nghiệm trên động vật cho thấy bằng chứng chứng minh khả năng gây ung thư của nước nóng còn hạn chế. Năm 2016, IARC đưa ra kết luận dựa trên nhóm làm việc gồm 23 nhà khoa học quốc tế, cho rằng nguy cơ gây ung thư của thức uống nóng là chưa rõ. Đồng thời, IARC cũng khẳng định mate lạnh không gây ung thư trong các thử nghiệm trên động vật hoặc nghiên cứu dịch tễ.

PAH là một nhóm hợp chất có trên 100 loại polyarene phát sinh từ quá trình đốt cháy các chất hữu cơ không hoàn toàn. Bên cạnh hút thuốc, chế độ ăn uống là nguồn gây phơi nhiễm PAH quan trọng ở người. Nhóm 4 hợp chất PAH gồm benzo[a]anthracene, chrysene, benzo[b]fluoranthene và benzo[a]pyrene (BaP), gọi tắt là PAH4. Trong đó, IARC phân loại 3 hợp chất đầu vào nhóm 2B, tức có thể gây ung thư ở người; trong khi BaP vào nhóm 1, tức là chất gây ung thư ở người. Nhiều loại đồ uống có chứa PAH như trà, cà phê và trà mate. Tuy nhiên, một lượng nhỏ PAH không gây ra bất kỳ vấn đề sức khỏe nào. Ngược lại, với lượng lớn, có thể làm tăng nguy cơ ung thư khi sử dụng trong thời gian dài. Giá trị ngưỡng của PAH xem trong Bảng 1.

Bảng 1. Giá trị ngưỡng phơi nhiễm PAH và nguy cơ ung thư đường tiêu hóa*

*Các giá trị này được rút ra từ thử nghiệm trên chuột (mice) theo dõi trong 2 năm.

** Khoảng tin cậy dưới của liều chuẩn là liều thấp nhất có 95% khả năng không gây ra hơn 10% ung thư trên chuột.

Vậy lượng chất này trong trà mate là bao nhiêu? Năm 2008, Kamangar và cộng sự đã thực hiện nghiên cứu kiểm tra nồng độ PAH trong cả mate nóng (80^oC) và lạnh (5^oC) từ các sản phẩm mate bày bán trên thị trường. Nghiên cứu kết luận nồng độ PAH rất cao trong lá trà yerba mate cả trong cả hai loại uống nóng và lạnh. Tuy nhiên, nghiên cứu so sánh năm 2018 của Okaru và cộng sự đánh giá nguy cơ ung thư thực quản khi sử dụng một số thức uống (trà, cà phê và mate) nóng cho thấy nồng độ BaP và PAH4 trong cả 3 loại thức uống này thấp hơn so với liều chuẩn trong Bảng 1. Cụ thể, khi uống 200ml trà mate có mức phơi nhiễm là 2,85×10^-4 μg/kg cân nặng/ngày BaP và 7,22×10^-4 μg/kg cân nặng/ngày PAH4.

Vấn đề mấu chốt từ lo ngại mà các nghiên cứu chỉ ra là do trà mate được chế biến theo cách truyền thống và tiêu thụ lượng trà giống như người dân Nam Mỹ. Khi đó lượng PAH hấp thu tương đương với người hút một bao thuốc lá/ngày. Kết luận này rút ra từ các nghiên cứu đánh giá nồng độ các chất chuyển hóa của PAH trong nước tiểu sau khi hút thuốc và sau khi uống mate. Dạng sử dụng truyền thống của yerba mate là thêm nước vào một mẻ lá nhiều lần và uống như trà. Cách uống này sẽ làm người sử dụng tiêu thụ nhiều PAH hơn so với nếu chỉ pha một lần.

Với cách chế biến hiện đại, trà mate được kiểm soát chặt chẽ nồng độ PAH và có báo cáo hàm lượng trên nhãn dán sản phẩm cũng như chứng nhận kiểm định của cơ quan chủ quản. Người tiêu dùng có thể kiểm tra thông tin khi đặt mua hay sử dụng sản phẩm để đảm bảo an toàn cho sức khỏe.

Kết luận

Như vậy, khi thưởng thức vài cốc trà yerba mate theo kiểu uống trà gói thì lượng PAH không cao như được ủ theo kiểu truyền thống. Vì vậy, nếu bạn có uống một cốc yerba mate thì cũng đừng lo lắng, khi đó lượng PAH bạn tiêu thụ không vượt quá lượng tìm thấy trong nhiều loại thức ăn và đồ uống trong chế độ ăn trung bình của người Châu Mỹ.

Tóm lại, sử dụng trà yerba mate ở nhiệt độ thấp (dưới 60^oC) và không uống quá nhiều thì không liên quan tới sự xuất hiện của bất kỳ dạng ung thư nào.

Tài liệu tham khảo

1. Yerba mate – Wikipedia
2. IARC Monographs evaluate drinking coffee, maté, and very hot beverages
3. High levels of carcinogenic polycyclic aromatic hydrocarbons in mate drinks
4. Comparative oesophageal cancer risk assessment of hot beverage consumption (coffee, mate and tea): the margin of exposure of PAH vs very hot temperatures