Viêm tai giữa

Sau cảm lạnh, viêm tai là bệnh thường được chẩn đoán nhất cho trẻ em ở Mĩ. Hầu hết trẻ sẽ bị viêm tai ít nhất một lần trong 3 năm đầu đời.

Tổng quan về tai

Trích dẫn từ bài giảng Bệnh lý Tai Ngoài của thầy Thiều Vĩ Tuấn

Để hiểu rõ sự nhiễm trùng ở tai tiến triển như thế nào, chúng ta hãy cùng xem lại cách hoạt động của tai.

Có bao giờ bạn suy nghĩ về cách bạn cảm nhận được sự động của loa môi khi bạn nghe nhạc hoặc cảm thấy cổ họng của bạn rung lên khi bạn nói. Âm thanh là nguyên nhân gây nên những rung động đó, chúng được tạo thành từ những làn sóng năng lượng vô hình. Mỗi lần bạn nghe thấy một tiếng động, các cơ quan của tai phải vận hành cùng nhau để đảm bảo tín hiệu thông tin được truyền tới não.

Tai chịu trách nhiệm cho việc nghe, giữ thăng bằng và cấu tạo gồm 3 phần: tai ngoài, tai giữa và tai trong. Quá trình nghe được bắt đầu khi sóng âm được truyền qua không khí đến tai ngoài, hay còn gọi là loa tai – là phần có thể được nhìn thấy ở tai. Sau đó, âm được truyền qua ống tai đến tai giữa, bộ phận có 2 cấu trúc nhỏ là: màng nhĩ (một lớp mô mỏng) và 3 xương nhỏ gọi là chuỗi xương con. Khi màng nhĩ rung, chuỗi xương con khuếch đại những rung động này và truyền đến tai trong.

Sau đó, tai trong biến đổi các rung động này thành tín hiệu điện và gửi qua dây thần kinh thính giác tới não. Khi các xung thần kinh này đến não, chúng mới được chuyển hóa thành âm thanh.

Vòi nhĩ

Để hoạt động bình thường, tai giữa phải có cùng áp suất với thế giới bên ngoài. Điều này được đảm bảo bởi vòi nhĩ , một ống nhỏ nối từ tai giữa đến phần cổ họng nằm sau mũi.

Bằng cách để cho không khí thông đến tai giữa, vòi nhĩ cân bằng áp suất không khí giữa tai giữa và áp suất bên ngoài. (Khi bạn nghe tai mình kêu “bụp” khi ngáp hoặc nuốt, đó là lúc vòi nhĩ điều chỉnh áp suất của tai giữa). Vòi nhĩ còn có chức năng dẫn lưu dịch  từ tai giữa xuống cổ họng.

Đôi khi, vòi nhĩ có thể gặp sự cố. Ví dụ như khi một người bị cảm hoặc bị dị ứng ảnh hưởng đến hốc mũi, vòi nhĩ có thể bị tắc dò phù nề niêm mạc vòi nhĩ  hoặc dich nhầy trong tai bị đông lại. Sư tắc nghẽn này sẽ tạo điều kiện cho các loại dịch đọng lại trong tai giữa, vốn bình thường chứa đầy không khí.

Vi khuẩn hoặc virus đã thâm nhập vào tai giữa thông qua vòi nhĩ có thể bị kẹt lại theo cách này. Chúng sẽ sinh sản trong các chất dịch nhầy bị nghẹt, lâu dần gây ra viêm tai.

Viêm tai giữa

Viêm tai giữa thanh dịch

Sự viêm nhiễm xảy ra ở tai giữa còn gọi là Viêm tai giữa (Otitis media). Bác sĩ thường phân biệt giữa Viêm tai giữa cấp và một loại viêm tai thường gặp khác (gọi là viêm tai ngoài).

Viêm tai giữa cấp được xác định khi có dịch (thường là mủ) trong tai, gây đau đớn và màng nhĩ sưng đỏ, đôi khi sốt.

Trong một số trường hợp, viêm tai giữa có thể trở thành viêm tai giữa mạn tính (khi mà chất lỏng ở trong tai 6 tuần hoặc lâu hơn) hoặc trong trường hợp của viêm tai thanh dịch (có chất lỏng trong tai trong thời gian ngắn chất lỏng chỉ ở trong tai thời gian ngắn và không nhất thiết chất dịch đó là sự viêm nhiễm gây ra).

Bác sĩ thường cố gắng phân biệt các loại viêm tai để có hướng điều trị hợp lý, không phải trường hợp viêm tai nào cũng cần điều trị bằng kháng sinh.

Nguyên nhân

Trẻ em dễ mắc phải các chứng viêm nhiễm ở tai trong khoảng từ 2 đến 4 tuổi do một số nguyên nhân:

• Vòi nhĩ của trẻ ngắn và ít nghiêng hơn so với người lớn, điều này cho phép vi khuẩn và virus thâm nhập vào tai giữa dễ dàng hơn. Vòi cũng hẹp hơn nên dễ bị nghẹt.
• Amidan vòm hay còn gòi là V.A  – tổ chức mô lympho (của hệ miện dịch) nằm ở vòm họng gần vòi nhĩ – ở trẻ em thì V.A  lớn hơn so với người trưởng thành nên cản trở việc mở rộng của lỗ vòi nhĩ để dẫn lưu dịch.

Một số yếu tố khác cũng có thể làm cho trẻ bị viêm tai như việc hít phải khói thuốc lá, bú bình hoặc do người chăm sóc.

Các bé trai thường bị nhiều hơn bé gái. Trẻ có bệnh sử gia đình bị viêm tai cũng dễ bị hơn so với những trẻ khác. Bệnh cũng phổ biến hơn vào mùa đông, khi có nhiều người bị cảm và nhiễm trùng đường hô hấp trên.

Dấu hiệu và triệu chứng

Các dấu hiệu và triệu chứng của viêm tai giữa có thể tiến triển từ nhẹ đến nặng:

• Dịch trong tai giữa có thể đẩy căng màng nhĩ gây ra đau. Trẻ lớn có thể than phiền là bị đau tai, nhưng  trẻ nhỏ hơn sẽ hay kéo mạnh tai hoặc dẫn cáu kỉnh và khóc nhiều hơn bình thường.
• Khi nằm, nhai hoặc mút làm thay đổi áp lực bên trong tai giữa làm cho đứa trẻ bị đau nhiều hơn, dẫn đến ăn kém hơn so với thường ngày và khó ngủ hơn.
• Khi dịch trong tai quá nhiều dẫn đến áp lực bên trong tai quá lớn có thể gây thủng màng nhĩ để giảm áp lực sau màng nhĩ, điều này sẽ dẫn đến tình trạng chảy mủ tai và khi đó người bệnh có cảm giác cơn đau đã giảm đi rất nhiều.

Việc tích tụ chất lỏng ở tai giữa sẽ làm cản trở âm thanh, dẫn đến những vấn đề tạm thời về khả năng nghe. Trẻ mắc bệnh có thể:

• Không phản ứng với âm thanh nhỏ
• Tăng âm lượng TV hoặc radio
• Lớn tiếng
• Thiếu tập trung khi đi học

Một số triệu chứng khác của Viêm tai giữa cấp có thể bao gồm:

• Sốt
• Buồn nôn
• Ói mửa
• Chóng mặt

Tuy nhiên, với viêm tai giữa thanh dịch thì bệnh lại thường không có triệu chứng. Ở một số trẻ, chất lỏng ở tai giữa có thể tạo cảm giác đầy tai/ù tai, nghe tiếng vang trong tai. Trong trường hợp của viêm tai giữa cấp thì chất lỏng nằm sau màng nhĩ sẽ cản trở âm thanh, vì vậy có thể có hiện tượng suy giảm thính lực nhẹ tạm thời, nhưng các triệu chứng có thể không rõ ràng.

Viêm tai thường liên quan đến nhiễm trùng hô hấp trên, nên viêm tai có thể thường đi kèm với các triệu chứng của cảm cúm như hắt hơi, chảy nước mũi, ho…

Khả năng lây lan

Viêm tai không phải là bệnh lây nhiễm, nhưng cảm lạnh có thể dẫn đến viêm tai.

Thời gian bệnh

Viêm tai giữa thường tự hết trong vòng 2 đến 3 ngày dù không được điều trị. Nếu bác sĩ quyết định điều trị bằng kháng sinh thì thời gian điều trị là khoảng 10 ngày.

Trẻ từ 6 tuổi trở lên với viêm nhiễm từ nhẹ đến trung bình thì một đợt thì điều trị kháng sinh từ 5 – 7 ngày là phù hợp.

Dù cho điều trị viêm tai giữa cấp bằng kháng sinh xong thì chất lỏng vẫn còn trong tai giữa vài tháng sau đó.

Chẩn đoán và điều trị

Nếu con bạn bị viêm tai, hãy đưa bé đến gặp bác sĩ. Bác sĩ hỏi bệnh và khám cho bé để đưa ra chẩn đoán phù hợp.

Để khám tai, bác sĩ sẽ dùng ống soi tai, một loại dụng cụ nhỏ giống đèn pin để quan sát màng nhĩ.

Không có phác đồ điều trị chung hay duy nhất cho tất cả dạng viêm tai. Để quyết định điều trị như thế nào, bác sĩ sẽ cân nhắc việc điều trị dựa trên nhiều yếu tố, bao gồm:

• Dạng viêm tai, và mức độ viêm
• Bao lâu thì trẻ bị một lần?
• Bệnh kéo dài trong bao lâu?
• Tuổi của trẻ
• Những yếu tố nguy cơ trẻ có thể có.
• Bệnh có làm ảnh hưởng đến khả năng nghe của trẻ hay không.

Nhiều trường hợp viêm tai có thể tự lành, nên các bác sĩ thường chọn cách “theo dõi và chờ ” khi điều trị; bác sĩ sẽ kê toa thuốc giảm đau vài ngày cho trẻ trước khi sử dụng kháng sinh. Và có một lý do khác để bác sĩ cân nhắc sử dụng hướng điều trị này, là vì kháng sinh không hiệu quả trong một vài trường hợp:

• Viêm tai do virus.
• Nhiều dịch mủ không được dẫn lưu ra khỏi tai.
• Có thể có tác dụng phụ.
• Thường thì không có hiệu quả giảm đau trong 24 giờ đầu và chỉ có hiệu quả tối thiểu sau đó.

Mặt khác, việc lạm dụng kháng sinh có thể dẫn đến sự phát triển của các dòng vi khuẩn kháng thuốc. Điều này khiến cho việc điều trị khó khăn hơn.

Khi nào thì cần sử dụng kháng sinh

Kháng sinh có thể là hướng điều trị đúng cho trẻ bị viêm tai nặng. Bác sĩ có thể kê đơn kháng sinh uống hằng ngày để ngăn viêm nhiễm trong tương lai. Trẻ nhỏ hoặc những trẻ bị nặng có thể phải cần kháng sinh ngay từ đầu.

Phương pháp điều trị “Theo dõi và chờ đợi” có thể  không được áp dụng cho trẻ có một số vấn đề khác; ví dụ như là hở hàm ếch, một  số bệnh di truyền như hội chứng Down, các bệnh tiềm ẩn như là rối loạn hệ miễn dịch hoặc là với những trẻ có tiền sử bệnh gần đây bị viêm tai giữa cấp.

Trẻ bị viêm tai thanh dịch dai dẳng (kéo dài hơn 3 tháng) phải tái khám sau từ 3 đến 6 tháng. Tuy nhiên, thường thì những trẻ đó không cần điều trị.

Cho dù có điều trị bằng kháng sinh hay không thì bạn vẫn có thể làm giảm các triệu chứng đau hoặc sốt bằng cách cho trẻ uống acetaminophen hoặc ibuprofen. Bác sĩ có thể khuyên bạn dùng thuốc nhỏ tai giảm đau cho trẻ miễn là màng nhĩ không bị thủng.

Ống thông màng nhĩ

Một số trẻ,  ví dụ như là trẻ gặp các vấn đề thính lực lâu dài hoặc chậm nói, sẽ cần được làm phẫu thuật ống tai (ear tube surgery). Một bác sĩ tai mũi họng sẽ làm phẫu thuật đặt một ống nhựa) vào màng nhĩ (gọi là ống thông màng nhĩ). Điều này sẽ giúp chất lỏng thoát ra từ tai giữa và cho phép cân bằng áp suất trong tai vì lúc này vòi nhĩ  không làm được điều đó.

Phòng tránh

Một số yếu tố rủi ro gây ra viêm tai là không thể tránh khỏi (ví dụ như tiền sử bệnh gia đình thường xuyên bị viêm tai), nhưng một lối sống phù hợp có thể bảo vệ trẻ:

• Cho trẻ sơ sinh bú mẹ ít nhất 6 tháng giúp giảm nguy cơ bị viêm tai. Nếu cho trẻ bú bình, giữ trẻ ở một góc hợp lý thay vì bỏ trẻ nằm tự bú.
• Tránh để trẻ hít phải khói thuốc lá, điều này làm tăng tần suất và mức độ của các chứng viêm tai.
• Mặc dù không phải lúc nào cũng được, nhưng tốt nhất là nên hạn chế tối đa việc để trẻ với một nhóm lớn (ví dụ như nhà trẻ). Điều này có thể giúp bảo vệ trẻ khỏi bị viêm đường hô hấp trên, vốn có thể dẫn đến viêm tai
• Cha mẹ và trẻ nhỏ nên rửa tay thường xuyên. Đây là một trong những cách quan trọng nhất để phòng ngừa sự lây truyền của vi mầm bệnh gây các chứng cảm lạnh, qua đó, ngăn chặn viêm tai.
• Đảm bảo trẻ chích ngừa đầy đủ vì một số loại vắc xin có khả năng ngăn bệnh viêm tai.

Lưu ý rằng các nghiên cứu đã chứng minh các loại thuốc trị cảm hoặc dị ứng (ví dụ như các loại kháng histamin hoặc các loại thông mũi) không giúp ngăn ngừa viêm tai.

Khi nào nên liên hệ với Bác sĩ?

Mặc dù khá hiếm, nhưng nếu viêm tai không tự hết hoặc liên tục bị viêm nhiễm nặng có thể dẫn tới biến chứng, bao gồm cả việc nhiễm trùng lan sang các xương khác. Vì vậy những trẻ bị đau tai hoặc có cảm giác đầy lỗ tai – đặc biệt là khi đi kèm với sốt – nên đến gặp bác sĩ nếu chúng không khá hơn.

Một số nguyên nhân khác cũng có thể gây đau tai, ví dụ như mọc răng, dị vật lọt vào tai, ráy tai cứng… Liên hệ với bác sĩ để tìm ra nguyên nhân làm trẻ khó chịu và có hướng điều trị hợp lý.

Tài liệu tham khảo

http://m.kidshealth.org/parent/infections/ear/otitis_media.html

Bài giảng Bệnh lý Tai ngoài – Thầy Thiều Vĩ Tuấn – Bộ môn TMH – Y khoa Phạm Ngọc Thạch.