Sỏi thận

Phần lớn nguyên nhân hình thành sỏi thận hiện vẫn chưa được biết rõ. Tuy có thể không gây ảnh hưởng gì nhưng thông thường sỏi thận sẽ gây đau. Hầu hết viên sỏi nhỏ và trôi được ra ngoài theo nước tiểu. Đôi khi viên sỏi bị mắc kẹt trong thận hoặc trong ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản). Khi đó, nó có thể gây ra nhiều triệu chứng hoặc vấn đề sức khoẻ dai dẳng. Có nhiều lựa chọn cho việc điều trị để loại bỏ viên sỏi mắc kẹt. Tuy nhiên, ở một nửa số người từng bị sỏi thận thì sau một thời gian sỏi sẽ hình thành trở lại. Uống nhiều nước hằng ngày có thể phòng ngừa sự tái hình thành sỏi.

Sỏi thận là gì?

Sỏi thận có thể hình thành trong thận, trong ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản) hoặc trong bàng quang. Chúng có thể có nhiều kích cỡ và hình dạng khác nhau. Sỏi thận có kích thước rất nhỏ như tinh thể cho đến lớn như củ khoai tây.

Sỏi thận phổ biến thế nào?

Ở Anh, khoảng 3 trong số 20 người đàn ông và 1 trong số 20 phụ nữ mắc sỏi thận tại một số giai đoạn trong cuộc sống. Nó có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi nhưng thường xảy ra ở độ tuổi từ 20 đến 40. Sỏi sẽ tái hình thành tối thiểu một lần vào một thời điểm nào đó ở khoảng nửa số người từng bị sỏi thận.

Sỏi thận hình thành thế nào?

Thận lọc máu, loại bỏ nước và các chất hoá học dư thừa để sản xuất nước tiểu. Nước tiểu đi từ mỗi niệu quản đổ vào bàng quang. Sau đó nó đi ra khỏi cơ thể thông qua niệu đạo khi bàng quang đầy. Nhiều loại chất hoá học dư thừa được hòa tan trong nước tiểu. Các chất hóa học này đôi khi tạo thành các tinh thể nhỏ trong nước tiểu và kết tinh lại với nhau tạo thành một viên sỏi nhỏ.

Sỏi thận có các triệu chứng gì?

Ở một số trường hợp, viên sỏi nằm trong thận và không gây ra vấn đề hoặc triệu chứng. Do đó, bệnh nhân có thể không biết rằng sỏi đã hình thành. Khi các triệu chứng xuất hiện, chúng bao gồm một hoặc nhiều dấu hiệu sau đây:

• Đau một bên thận: Viên sỏi bị mắc kẹt trong một bên thận và gây đau vùng bụng bên đó.
• Cơn đau quặn thận: Đây là một cơn đau dữ dội – thường xuất hiện và biến mất đột ngột, đôi khi kéo dài – gây ra do viên sỏi lọt vào ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản). Viên sỏi bị mắc kẹt, niệu quản co thắt đẩy viên sỏi xuống bàng quang, gây đau dữ dội ở vùng bụng khu vực đó. Cơn đau có thể lan xuống bụng dưới hoặc háng. Bệnh nhân có thể đổ mồ hôi hoặc cảm thấy buồn nôn do cơn đau.
• Máu: Có thể thấy máu trong nước tiểu (nước tiểu chuyển sang màu đỏ) gây ra do viên sỏi cọ xát bên trong niệu quản.
• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng đường tiểu thường gặp ở những người bị sỏi thận. Nhiễm trùng có thể gây sốt cao, đau khi đi tiểu và tăng số lần đi tiểu.

Nguyên nhân gây sỏi thận là gì?

Không rõ nguyên nhân

Phần lớn các trường hợp, lý do hình thành sỏi chưa được biết rõ. Hầu hết các viên sỏi được hình thành từ Canxi. Tuy nhiên, phần lớn các trường hợp, lượng Canxi và các chất hóa học khác trong nước tiểu và máu thì bình thường. Nhiều khả năng viên sỏi hình thành khi nước tiểu bị cô đặc. Ví dụ, nếu hoạt động thể chất với cường độ cao, sống ở vùng khí hậu nóng, hoặc làm việc ở môi trường nóng thì cơ thể có thể mất nhiều dịch (mồ hôi), còn lượng nước tiểu thì ít đi.

Nguyên nhân xác định: ít gặp

Ở một số ít trường hợp, nguyên nhân là do điều kiện sức khỏe. Vài điều kiện ít gặp khác có thể làm tăng cao nồng độ các chất hoá học trong cơ thể như Canxi, Oxalat, Axit Uric và Cystine. Khi nồng độ các chất hóa học này đủ cao trong nước tiểu, nó có thể dẫn tới hình thành sỏi thận.

Thuốc

Sử dụng một số loại thuốc có thể dẫn tới dễ bị sỏi thận. Ví dụ: thuốc lợi tiểu, một số loại thuốc hóa trị cho bệnh ung thư và một số loại thuốc dùng để điều trị HIV. Tuy nhiên, nhiều người vẫn khỏe mạnh, không bị sỏi thận khi dùng những loại thuốc này. Nếu bạn cho rằng loại thuốc đang dùng là nguyên nhân gây ra sỏi thận, bạn không nên ngưng dùng thuốc mà cần thảo luận với bác sĩ.

Sỏi thận cũng dễ hình thành hơn nếu:

• Nhiễm trùng đường tiểu tái phát
• Nhiễm trùng thận tái phát
• Thận có vết sẹo hoặc u nang
• Người thân đã từng bị sỏi thận

Các xét nghiệm nào cần thiết?

Các xét nghiệm để xác nhận sự hiện diện của viên sỏi

Nếu có triệu chứng nghi ngờ bị sỏi thận, X-quang đặc biệt hoặc chụp quét (scanner) thận và các ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản) có thể sẽ được thực hiện. Những xét nghiệm này nhằm mục đích phát hiện viên sỏi và kiểm tra viên sỏi có làm tắc dòng chảy nước tiểu hay không.

Các xét nghiệm để loại trừ hoặc xác định nguyên nhân

Sỏi thận thì thường gặp và phần lớn các trường hợp hợp không phải do một căn bệnh tiềm ẩn nào đó gây ra. Tuy nhiên, một số xét nghiệm thường quy được khuyến khích nhằm loại trừ các vấn đề tiềm ẩn. Đặc biệt, xét nghiệm thường được tiến hành nếu:

• Sỏi thận tái phát.
• Có các triệu chứng của một vấn đề sức khỏe tiềm ẩn.
• Tiền sử gia đình có vấn đề sức khỏe đặc biệt.
• Có viên sỏi hình thành khi còn trẻ.

Các xét nghiệm có thể bao gồm:

• Xét nghiệm máu để kiểm tra chức năng thận bình thường hay không, kiểm tra nồng độ của một số chất hóa học như Canxi và Axit Uric.
• Xét nghiệm nước tiểu để kiểm tra tình trạng nhiễm trùng và các tinh thể.
• Phân tích viên sỏi nếu nó đã ra ngoài. Để hứng lấy viên sỏi, nên đi tiểu qua gạc, lọc trà hoặc một dụng cụ lọc như lọc cà phê.

Nếu cơn đau dịu lại khi dùng thuốc giảm đau và bạn không có triệu chứng biểu hiện các biến chứng (phần lớn mọi người), bác sĩ bố trí lịch xét nghiệm như bệnh nhân ngoại trú. Tuy nhiên, một số người nhập viện được kê thuốc giảm đau mạnh và thực hiện các xét nghiệm.

Sỏi thận gây biến chứng gì?

Biến chứng do sỏi thận thường ít gặp (mặc dù cơn đau tại thời điểm nào đó có thể rất nghiêm trọng). Đôi khi viên sỏi lớn có thể làm tắc dòng chảy nước tiểu xuống một trong những ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản). Nó có thể dẫn đến nhiễm trùng hoặc tổn thương cho thận. Điều này thường có thể phòng ngừa được, vì chụp tia X hoặc scanner sẽ phát hiện sự tắc nghẽn và viên sỏi có thể sẽ được đưa ra ngoài.

Điều trị sỏi thận thế nào?

Các tình huống thường gặp

Hầu hết những viên sỏi gây ra cơn đau quặn thận có kích thước nhỏ và ra ngoài được cùng với nước tiểu trong một ngày hoặc lâu hơn. Bạn nên uống nhiều nước để tăng cường dòng chảy nước tiểu. Thuốc giảm đau mạnh thường dùng để giảm bớt sự đau đớn cho đến khi viên sỏi ra ngoài. Điều trị khác thường không cần thiết.

Một số viên sỏi hình thành và dính với thận nhưng không gây ra triệu chứng hay tổn hại gì. Có thể không cần can thiệp gì nếu kích thước sỏi nhỏ.

Vài loại thuốc được kê đơn để hỗ trợ viên sỏi ra ngoài như Tamsulosin hoặc Nifedipine.

Ở một số trường hợp

Viên sỏi bị mắc kẹt trong thận hoặc một trong những các ống thoát nước tiểu từ thận (niệu quản) và gây ra các triệu chứng hoặc các vấn đề sức khỏe dai dẳng. Đối với những trường hợp này, cơn đau thường nghiêm trọng và bệnh nhân phải được đưa vào bệnh viện. Có nhiều lựa chọn điều trị khác nhau, bao gồm:

• Tán sỏi ngoài cơ thể: Phương pháp này sử dụng sóng xung kích năng lượng cao được phát ra từ máy bên ngoài cơ thể. Sóng được tập trung vào viên sỏi và phá vỡ nó. Sau đó, các mảnh vỡ nhỏ của viên sỏi sẽ ra ngoài khi bệnh nhân đi tiểu.
• Nội soi lấy sỏi qua da được sử dụng cho những viên sỏi không thể dùng phương pháp tán sỏi bằng sóng xung kích bên ngoài cơ thể. Máy soi thận (giống như kính viễn vọng kích thước nhỏ) sẽ được đưa qua da để vào thận. Viên sỏi được phá vỡ ra và các mảnh vỡ được đưa ra ngoài qua máy soi thận. Bệnh nhân được gây mê toàn thân khi thực hiện phương pháp này.
• Nôi soi niệu quản ngược dòng tán sỏi là một cách điều trị khác. Ống soi niệu quản được đưa qua niệu đạo, vào bàng quang và lên niệu quản. Khi viên sỏi được nhìn thấy, tia Laser (hoặc dạng năng lượng khác) được sử dụng để phá vỡ sỏi. Kỹ thuật này phù hợp cho hầu hết các loại sỏi
• Loại bỏ viên sỏi có thể được thực hiện bằng cách phẫu thuật truyền thống, tức là da sẽ được rạch để tiếp cận thận và niệu quản. Cách này chỉ áp dụng cho một số ít trường hợp kể trên nếu phương pháp mới không thể thực hiện được. Phương pháp này được áp dụng nếu thận bệnh nhân có viên sỏi lớn.

Một lựa chọn khác là làm tan viên sỏi đối với dạng sỏi hình thành từ Acid Uric. Phương pháp này thực hiện bằng cách uống nhiều chất lỏng và làm kiềm hóa nước tiểu bằng thuốc.

Phải làm gì để giúp ngăn ngừa tái phát sỏi thận?

Trong vòng 10 năm, khoảng một nửa số người từng bị sỏi thận sẽ có viên sỏi khác hình thành. Nhưng đôi khi chúng ta có thể ngăn ngừa hình thành sỏi.

Uống nhiều nước

Khi đã bị sỏi thận, khả năng tái phát sẽ rất ít nếu uống nhiều chất lỏng (chủ yếu là nước, trong suốt cả ban ngày (và ban đêm). Mục đích là để giữ nước tiểu loãng. (Nước tiểu loãng khi có màu trong hơn so với màu vàng đậm). Để thực hiện điều này, nên uống hai đến ba lít nước mỗi ngày (trừ khi bác sĩ khuyên áp dụng cách khác cho những trường hợp có vấn đề khác về sức khỏe). Nếu làm việc hoặc sống trong môi trường nóng, cần phải uống nhiều nước hơn nữa.

Lời khuyên khác

Đối với số ít những người có nồng độ một số chất hóa học cao trong cơ thể, lời khuyên cụ thể hơn được đưa ra như sau:

• Chuyên gia dinh dưỡng khuyên những người có sỏi Canxi Oxalate nên giảm hàm lượng Oxalate trong chế độ ăn uống. Giảm tiêu thụ đại hoàng, cà phê và rau Bina.
• Sỏi acid uric có thể được phòng ngừa bằng dùng thuốc.
• Lời khuyên khác từ chuyên gia có thể thích hợp cho những trường hợp ít gặp hơn.

Tài liệu tham khảo

http://patient.info/health/kidney-stones