Bên nhau ngày mưa (Bài viết số 17)

Tại: Group “Hỗ trợ bệnh nhân Ung thư”

Bài viết số 17:

BÊN NHAU NGÀY MƯA

Sốc tâm lý

Tôi vẫn còn nhớ như in hôm điều dưỡng trưởng hớt hải gọi điện nhắn lên bệnh phòng gấp để giải thích cho bệnh nhân, một bà 72 tuổi mắc ung thư dạ dày giai đoạn 4 đang hoảng sợ.

– Bác sĩ ơi, vậy là bệnh tôi đang tiến triển à?

Thấy tôi chưa hiểu mô tê gì, bà chìa ra tờ hồ sơ nhập viện với tên bệnh “Ung thư dạ dày tiến triển”.

À, hóa ra bà hốt hoảng vì cái tên bệnh. Thật ra, bác sĩ A bạn tôi khi đăng ký nhập viện cho bà phải chọn một cái tên trong hệ thống bệnh án điện tử và tình cờ chọn phải tên này thôi (thật ra chỉ có 2 lựa chọn là ung thư giai đoạn sớm và giai đoạn tiến triển).

Giải thích vậy rồi mà bà không hết lo, tôi mạnh miệng nói tiếp: “Tôi rất hi vọng hóa trị tới đây sẽ đẩy lùi căn bệnh, làm ung thư không tiến triển nữa”.

Quả thực, sau 3 chu kỳ hóa trị, kết quả chụp CT và nội soi đã cho thấy các khối u có teo nhỏ. Tuy nhiên, tới liều thứ 7 thì bà bắt đầu than nhiều hơn về mệt mỏi và tê tay. Tác dụng phụ của oxaliplatin, một loại thuốc hóa trị đã bắt đầu tích lũy làm cuộc sống của bà khó khăn hơn.

Phải chọn lựa như thế nào đây?

Nếu hóa trị có hiệu quả mà ít tác dụng phụ thì chúng ta chả phải suy nghĩ mà cứ tiến lên phía trước. Đằng này, bà đã thuộc nhóm cần phải “lăn tăn” vì hóa chất kiểm soát được khối u nhưng cũng làm suy giảm chất lượng cuộc sống. Những loại kem bôi, vật lý trị liệu, thuốc giảm tê tay,…không có nhiều tác dụng ở bà, nhất là khi thời tiết đã vào mùa đông giá rét.

Tôi nói với bà rằng: “Trong cuộc sống có nhiều cái khổ, khi ta không chọn được cái sướng nhất thì ta hãy chọn cái nào ít khổ nhất”.

Sau một thời gian đắn đo, cân nhắc cả việc đổi phác đồ, bà quyết định ngừng hẳn hóa trị vì cuộc sống trước mắt không như kỳ vọng và cũng không còn vui nữa.

Bệnh nhân là số 1

Gia đình bà tiếc lắm vì thấy vẫn còn phác đồ nhưng thực sự chúng tôi vẫn phải tôn trọng quyết định của người bệnh vì họ là người chịu khổ nhiều nhất.

Tôi nói với gia đình rằng: “Trong đời ai cũng có nỗi khổ riêng, nhưng khổ nhất là không được làm theo ý mình”. Trẻ em bị ép học thì sẽ vừa khóc vừa đọc bài, phụ nữ bị ép cưới thì vừa khóc vừa lên xe hoa, người già bị ép uống thuốc thì hẳn cũng sẽ rất khổ sở.

Là bác sĩ điều trị ung thư, tôi hiểu lợi ích của điều trị bằng hóa chất nhưng cũng hiểu rằng nguyện vọng của bệnh nhân mới là số 1. Có sự đồng lòng của người bệnh thì khó mấy cũng theo được. Nhưng bệnh nhân đã muốn bỏ (sau khi nghe giải thích kỹ và cân nhắc thấu đáo) thì đừng cố làm khác vì cả bệnh nhân lẫn bác sĩ đều sẽ không vui.

Bệnh nhân có thể bỏ hóa trị nhưng không bỏ bác sĩ hóa trị

Dù không còn dùng hóa trị, tôi vẫn hẹn tái khám để bà không bị cú sốc do “bệnh viện trả về”. Thật ra, bà thích tới bệnh viện để được cả team chúng tôi chia sẻ hơn là không khí căng thẳng, đôi khi “u ám” ở nhà.

Nói chuyện với người ốm nặng là một nghệ thuật.

“Cố gắng lên nào!”

“Ráng ăn đi cho mau khỏe”

“Không ăn là bệnh nặng hơn đó!”

Mấy câu “cửa miệng” vô tư này lại có thể như muối xát thêm vết thương lòng đối với những người đang gặp khó khăn về ăn uống.

Đối với người minh mẫn như bà, ăn uống quan trọng như thế nào…chả cần phải nhắc nữa. Đối với người chán ăn, dễ nôn như bà, bị hỏi đi hỏi lại “Hôm nay ăn được gì, có ngon không?” tương đương với tra tấn về tâm lý.

Tôi chỉ nói nhẹ nhàng với bà rằng trên đời có nhiều loại khuyết tật, có người bị điếc chả nghe được gì, có người bị mù chả thấy được ai, có người bị liệt hai chân không tự đi được; nhưng họ vẫn là họ, là con người có tình thương và cần được yêu thương.

Bệnh nhân không ăn được cũng chả sao cả. Khi ăn uống gây buồn nôn, trở thành cực hình thì đừng nghĩ tới ăn uống nữa. Chúng tôi nói về cuộc sống trước đây của bà, lắng nghe tâm sự về gia đình, xã hội của bà và cả những chuyện khác. Chúng tôi gợi ý cho bà may vá, xếp giấy và những việc còn làm được để bà không quá chú tâm vào việc “không ăn được vì bệnh đang tiến triển”.

Một ngày, bà nhận ra nút áo blouse tôi sắp rớt và khâu lại giúp. Một việc nhỏ chỉ trong khoảnh khắc thôi nhưng có lẽ là cả một niềm vui với bà vì nhận ra mình vẫn đang giúp ích cho ai đó.

Là người đồng hành với bệnh nhân, bác sĩ như tôi phải đóng 3 vai:

– Vừa đặt mình vào vị trí người bệnh để thấu cảm ít nhiều với đau khổ của họ và “cùng rơi xuống vũng lầy” với họ.

– Vừa là người đứng ngoài nhìn nhận tình hình khách quan để đưa ra lời khuyên phù hợp cho tình huống của họ.

– Vừa là “người vận chuyển” cố gắng lôi người bệnh và người thân ra khỏi vũng lầy trong tâm trí của mình.

Bên cạnh người bệnh

Vì bà vẫn đi lại được chỉ mỗi tội không ăn được gì, chúng tôi nhờ đội truyền dịch hằng ngày để tránh mất nước và thêm chút dinh dưỡng cho bà theo nguyện vọng chung. Nhưng rồi đến một hôm, bà đột nhiên thổ huyết khi đang nhập viện điều trị giảm đau. Khối u trong dạ dày chảy máu ồ ạt trước khi xuất viện có hai ngày.

Dù đã được giải thích trước và biết rằng cái gì đến thì sẽ đến, người thân và bà không tránh khỏi hoảng sợ bất ngờ. Kế hoạch tổ chức sinh nhật ở nhà cho thằng cháu coi như hủy bỏ…

Hai cô điều dưỡng lúi cúi lau dọn phòng, đang thay ra giường thì bà lại nôn thêm lần nữa. Tôi thấy mình bất lực vì chẳng làm được gì, chỉ muốn độn thổ cho khỏi nhìn thêm thảm cảnh. Nhưng rồi tôi vẫn ở trong phòng, nắm lấy tay bà theo lời đã được dạy: “Bên cạnh bệnh nhân mới là điều quan trọng nhất”.

Trong tiếng Anh “Con người” là “Human being” không phải “Human doing”.

Hãy trân trọng khoảnh khắc bên nhau dù ta không thể làm điều gì gọi là hiệu quả. Trong những triệu chứng của người bệnh ung thư, có vài thứ có thể trị tận gốc, một số thứ có thể giảm nhẹ tối đa, nhưng cũng có khá nhiều thứ không thể thay đổi. Hãy biết chấp nhận và dành thời gian sống chung với điều đó.

Tôi cảm ơn bà đã cho tôi ở cạnh bên…

Dù biết rằng tôi chả làm được gì hơn nữa…

Người viết: BS. TS Phạm Nguyên Quý

Bên nhau ngày mưa (Bài viết số 15)

Bên nhau ngày mưa (Bài viết số 16)