Định nghĩa ung thư
Theo định nghĩa, ung thư là hiện tượng tế bào sinh sôi (hay tăng sinh) mất kiểm soát và có khả năng di căn. Cơ chế của hiện tượng này là do trong quá trình tế bào sao chép DNA để tạo ra các tế bào mới, đã có sai sót diễn ra và các đột biến gene (mutations) từ đó đã hình thành. Các đột biến gene này sau đó lại gây rối loạn lên chính chu trình sinh sản của tế bào (cell cycle).
Từ đó ta có thể suy ra, nếu cơ quan nào trong cơ thể mà có tế bào phân chia càng nhiều, thì sẽ có nhiều nguy cơ sai sót do sao chép (đột biến), dẫn đến khả năng ung thư tại cơ quan đó càng cao.
Các tế bào trong cơ thể phân chia như thế nào?
Các bạn chắc cũng đã biết: “trong cơ thể chúng ta, không phải tế bào nào cũng có tốc độ phân chia như nhau“. Có những loại tế bào biểu mô (epithelial cells) như ở niêm mạc ruột, tế bào gan, tế bào da v.v.. có tốc độ phân chia rất cao để có thể thay thế kịp các hao mòn, tổn thương do hoạt động quá nhiều. Mô vú chịu ảnh hưởng liên tục bởi các kích thích tố (hormones) nên các tế bào ở đó sinh sản và chết đi liên tục. Ngược lại có những tế bào ít hoặc hầu như không phân chia nữa ví dụ như là tế bào thần kinh và tế bào cơ tim, bởi vì các tế bào này đã được phân công làm một nhiệm vụ chuyên biệt, chúng không cần phải mất thời gian làm nhiệm vụ sinh sản để tạo thêm tế bào mới.
Trong khi ung thư da, ung thư trực tràng, ung thư vú,… phổ biến hơn là do da và ruột thường xuyên phải trực tiếp tiếp xúc với các yếu tố độc hại trong ánh nắng mặt trời, không khí và thức ăn…; trái tim chúng ta không tiếp xúc gì khác ngoài các chất độc nếu có trong máu, vốn thường đã được lá gan lọc hỗ trợ rồi.
Tế bào cơ tim phân chia như thế nào?
Mặc dù tim có thể bị u lành nguyên phát (myxoma) ở tâm nhĩ, thường gặp ở phụ nữ hơn nam giới, và mặc dù tim cũng có thể có bị ung thư thứ phát do di căn, nhưng ung thư tim nguyên phát có khi không đáng kể để làm thống kê, chừng mỗi 2000 người mới có 1 người mắc.
Cũng bởi sự phân chia tế bào cơ tim là rất chậm hoặc gần như không có cho nên nếu tim mà lỡ bị tổn thương thì thường ít được sửa chữa kịp thời và do đó nạn nhân phải chịu hậu quả nặng khó phục hồi như nhồi máu cơ tim. Chúng ta có thể hiểu điều tương tự đối với tế bào thần kinh.
Các tế bào chậm hoặc không phân chia trong cơ thể
Trong cơ thể, các tế bào chậm hoặc không phân chia nữa chính là các tế bào thực hiện các chức năng chuyên biệt nhất, tức là chúng đã được biệt hóa đến mức cao nhất. Các tế bào cơ tim (cardiac myocytes) cấu tạo nên trái tim là những tế bào đã được biệt hóa hoàn toàn (terminally differentiated).
Như vậy, các tế bào biệt hóa hoàn toàn thì chúng sẽ không phân chia nữa, sẽ ít có nguy cơ bị đột biến gene và ít có nguy cơ bị ung thư. Ngược lại, tế bào gốc là các tế bào có khả năng phân chia rất cao và khả năng biệt hóa phong phú cho ra nhiều loại tế bào khác và sẽ lại có nhiều đặc điểm gần giống với tế bào ung thư. Do đó, việc sử dụng tế bào gốc trong điều trị bệnh thường có nguy cơ gây ung thư nếu không được kiểm tra kỹ lưỡng. Khi các bạn hiểu được tường tận thì ai đó nói tế bào gốc chữa ung thư khối u, bạn sẽ hiểu ngay đó là vấn đề không đúng. Tế bào gốc hiện nay chỉ được sử dụng để chữa ung thư máu (ung thư máu không phải là khối u ung thư) dưới dạng cấy ghép tủy sống. Tiện đây bạn có thể tìm đọc lại các ngộ nhận phổ biến về tế bào gốc.
Hy vọng các bạn đã có được lời giải thích vì sao ta ít nghe nói đến “ung thư tim”. Không chỉ vậy, bạn còn có thể hiểu sâu xa hơn các tác dụng phụ của thuốc ung thư dùng trong hóa trị liệu, vì sao bệnh nhân bị nôn mửa, rụng tóc, thiếu máu….
Hóa trị liệu và sự phân chia của các tế bào
Kỳ thực các thuốc hóa trị cổ điển có cơ chế là làm sao để ngăn chặn sự phân chia tế bào ung thư mà không gây tác hại lên tế bào thường khác. Yếu tố then chốt nằm ở chỗ liều lượng, liều dùng thuốc phải nhỏ nhất đủ để gây tác động lên các tế bào ung thư vốn có sức phân chia nhanh bất thường. Không may trong cơ thể ta cũng có các tế bào có tốc độ phân chia nhanh như tế bào tạo máu, niêm mạc ruột, da…; nên nạn nhân thường bị nôn mửa, rụng tóc, thiếu máu; trong khi các tế bào khác còn lại trong cơ thể thì không bị chết. Tuy nhiên tiến bộ trong điều trị ung thư không chỉ dừng lại ở các loại thuốc cổ điển này mà ngày càng có nhiều loại thuốc thông minh khác biết cách nhận diện tế bào ung thư chính xác hơn nhằm giảm thiểu tác dụng phụ lên các tế bào bình thường. Mình viết thêm câu cuối này vì mình đọc thấy ở Việt Nam đã có ý kiến nhận định Tây Y chỉ tổ làm hại cơ thể, tuy nhiên mình sẽ viết thêm vấn đề này trong một bài khác.
Tóm lại
Tóm lại, sự nhận định cơ quan nào có tốc độ tế bào sinh sôi càng nhanh thì càng có nguy cơ đột biến cao, và nguy cơ ung thư cao, nghe tưởng chừng rất dễ được chấp nhận vậy mà khi các công bố khoa học năm 2015 và 2017 của cùng tác giả nói lên vấn đề “Ung thư là do may rủi” (Cancer due to bad luck) thì mọi người đều công kích rất dữ. Tuy nhiên kết luận này không có nghĩa là yếu tố môi trường không ảnh hưởng như những người suy đoán vội. Mình có bài viết về vụ này ở đây: “Ung thư có thể phòng tránh được hay không“.
Tài liệu tham khảo
- https://www.facebook.com/SinhhocSucKhoe/posts/418697558621946?__tn__=K-R
- https://www.cancer.gov/…/metastatic…/research/cardiac-tumors
- https://www.scientificamerican.com/…/there-are-many-kinds-…/
- https://www.cancerresearchuk.org/…/soft-tissue-sarcoma/type…
- https://www.hopkinsmedicine.org/…/conditi…/heart_tumors.html
