Biên dịch và biên tập: TS. DS. Phạm Đức Hùng (Cincinnati, OH, Mỹ)
TS. Nguyễn Thị Thanh Vân (Uppsala, Thuỵ Điển)
Hơn 90 loại vaccines đang được phát triển chống SARS-CoV-2 bởi nhiều công ty và trường Đại học trên thế giới. Các nhà nghiên cứu đang theo đuổi nhiều hướng khác nhau, một số hướng chưa được cấp phép trước đây. Cho đến nay có ít nhất 6 nhóm đã bắt đầu tiêm công thức vào người tình nguyện khoẻ mạnh để thử tính an toàn, những nhóm khác đang thử nghiệm trên động vật.
Tổng quan về tình hình thử nghiệm vaccine và các bước phát triển của các công ty lớn được Hùng và TS. Nguyễn Thị Thanh Vân tổng hợp trong bảng 1 (bên dưới).
Dưới đây tụi mình sẽ nói về các hướng chính:
Nguyên tắc tạo đề kháng:
Cái này mình cũng nói nhiều rồi, các bạn có thể đọc lại 2 bài viết của Hùng theo
link sau.
Tóm lại để có đề kháng thì cơ thể cần được tiếp xúc với 1 phần của virus hoặc nguyên con virus bị bất hoạt trước để tạo ra tế bào trí nhớ T và B; sau đấy các tế bào này sẽ diệt virus rất nhanh. Tóm tắt trong hình 1.
Vaccine cho SARS-CoV-2: nhiều cách khác nhau [hình 2]
Có ít nhất 8 cách tiếp cận, dựa vào những thành phần hoặc virus khác nhau để tạo vaccine.
- Virus: bất hoạt hoặc làm yếu
- Vector virus: nhân bản hoặc không nhân bản
- Nucleic acid: DNA hay RNA
- Dựa trên protein: đơn vị của protein hoặc hạt nhỏ giống virus
Vaccine virus [hình 3]
Ít nhất 7 nhóm đang phát triển vaccine dựa trên corona theo dạng làm yếu hay bất hoạt (bằng hoá chất hay gia nhiệt). Nhiều loại vaccine như vaccine chống sởi và bại liệt được làm theo cách này, nhưng chúng đòi hỏi nhiều thử nghiệm an toàn.
Sinovac Biotech ở Bắc Kinh đã bắt đầu thử dạng bất hoạt của SARS-CoV-2 trên người.
Để làm yếu, virus được luân chuyển qua động vật hay tế bào người cho tới khi chúng thu nhận nhiều đột biến làm chúng không thể gây bệnh được. Codagenix ở New York dùng dạng làm yếu của virus bằng cách thay đổi mã di truyền làm cho virus không sản xuất đủ lượng protein gây hại.
Vaccine trên vector virus [hình 4]
Khoảng 25 nhóm khác nhau đang làm việc theo hướng này. Virus như sởi hay adenovirus được thiết kế gene để chúng có thể sản xuất ra protein của corona trong cơ thể người. Những virus này được làm yếu nên chúng không thể gây bệnh. Có 2 loại:
Vector virus có thể nhân bản (ví dụ như virus sởi bị làm yếu):
Virus chống Ebola mới được chấp thuận là 1 ví dụ. Vaccine dạng này thường an toàn và gây đáp ứng miễn dịch mạnh. Tuy nhiên đề kháng có sẵn với vector có thể làm giảm hiệu quả của vaccine.
Vector virus không nhân bản (như là adenovirus):
Chưa có vaccine được cấp phép nào sử dụng phương pháp này, nhưng chúng có lịch sử sử dụng lâu dài trong liệu pháp gene. Liều đẩy mạnh có thể cần thiết để duy trì đề kháng lâu dài. Tập đoàn Johnson and Johnson đang làm việc với phương pháp này.
Vaccine dùng nucleic acid (vật liệu di truyền) [hình 5]
Có trên dưới 20 công ty đang đặt mục tiêu sử dụng vật liệu di truyền (DNA hay RNA) của protein của corona để tạo phản ứng miễn dịch. Vật liệu di truyền được đưa vào trong tế bào người sẽ tạo ra những protein của virus. Hầu hết vaccine này sử dụng protein gai của SARS-CoV-2.
Vaccine dùng protein [hình 6]
Nhiều nhà khoa học muốn tiêm protein của corona vào cơ thể. Những mảnh của protein bắt chước lớp vỏ của corona cũng có thể được sử dụng.
Các đơn vị của protein
28 nhóm khác nhau đang tạo vaccine dùng đơn vị protein, hầu hết tập trung vào protein gai của virus hay 1 thành phần quan trọng gọi là vùng kết nối thụ thể (receptor binding domain). Vaccine tương tự chống lại SARS bảo vệ khỉ chống lại viêm nhiễm nhưng chưa được thử trên người. Vaccine loại này có thể cần chất bổ trợ (adjuvant) để đẩy mạnh đáp ứng miễn dịch.
Hạt giống như virus (virus-like particle)
Hạt giống như virus là những lớp vỏ virus rỗng bắt chước cấu trúc của virus SARS-CoV-2, nhưng không lây nhiễm bởi chúng không có vật liệu di truyền. 5 công ty đang chế tạo các hạt giống như virus này; chúng tạo đáp ứng kháng thể mạnh nhưng có thể sẽ hơi khó sản xuất.
Thử nghiệm công nghiệp [hình 7]
Hơn 70% các nhóm tạo vaccine là từ công ty lớn hoặc tư nhân. Các thử nghiệm tiền lâm sàng và lâm sàng pha I đang được tiến hành (bảng 1); các thử nghiệm lớn hơn sẽ theo sau; dự kiến sau 18 tháng sẽ có vaccine.
Bảng tổng quan về tình hình thử nghiệm vaccine và các bước phát triển của các công ty lớn
Hình 1.
Hình 2.
Hình 3.
Chúc mọi người khoẻ mạnh nhé!
Tài liệu tham khảo
- https://www.statnews.com/feature/coronavirus/drugs-vaccines-tracker/?fbclid=IwAR23Aa12BdxB3wUiYo3AIxtEVHxNyC3L8EdoDR8cofkpaJSUIzBYavmfC5k
- https://www.nature.com/articles/d41586-020-01221-y?fbclid=IwAR3C2Oi_ncxLaFC_qLUInPKsmMoSbK4qRIfOxcKry5Nkbkk1q8kfbboTorE
