Thay đổi ở da trong quá trình điều trị ung thư

Tác động phụ trên da là gì?

Các phương pháp điều trị ung thư, bao gồm xạ trị và hóa trị, có thể gây ra nhiều vấn đề trên da. Những thay đổi phổ biến trên da bao gồm đỏ da, nổi mẩn, khô, bong tróc và ngứa. Da có thể thay đổi về màu sắc, trở nên sáng hơn hoặc tối hơn ở vài vùng. Nó cũng biểu hiện dạng vết loét hoặc vết nứt, khá phổ biến ở bệnh nhân ung thư. Những tác dụng phụ trên da này có thể gây khó chịu và tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Trong thời gian bị ung thư, bệnh nhân và gia đình nên theo dõi mọi dấu hiệu suy nhược của da và chăm sóc thêm để bảo vệ da. Các bước đơn giản như dưỡng ẩm cho da khô, sử dụng kem chống nắng và theo dõi các dấu hiệu nhiễm trùng có thể giúp ích.

Thay đổi da thường gặp trong quá trình điều trị ung thư

• Đỏ da
• Ngứa
• Khô, dễ bong tróc
• Cảm giác bỏng rát, châm chích hoặc đau nhói
• Phát ban hoặc nổi mụn như mụn trứng cá
• Vết nứt hoặc vỡ trên da
• Thay đổi màu da
• Phồng rộp hoặc bong tróc
• Làm da mỏng, dễ tổn thương
• Thay đổi móng tay
• Nhạy cảm với ánh nắng mặt trời
• Chậm lành vết thương
• Rụng tóc

Tác dụng phụ trên da của xạ trị (Viêm da phóng xạ)

Thay đổi da trong quá trình xạ trị là rất phổ biến. Hầu như tất cả các bệnh nhân được chiếu xạ sẽ có một số thay đổi da tạm thời ở khu vực được điều trị. Da có thể trở nên đỏ, ngứa, khô hoặc đổi màu. Da có thể bong tróc hoặc phát sinh mụn nước. Rụng tóc cũng có thể xảy ra ở khu vực được điều trị.

Tác dụng phụ của xạ trị thường phát triển chậm trong vài tuần đầu điều trị và cải thiện sau khi xạ trị hoàn tất. Tuy nhiên, vùng da được điều trị bằng bức xạ sẽ nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời cả trong và sau khi điều trị. Da được xạ trị cũng có thể phát sinh một phản ứng sau khi hóa trị gọi là thu hồi bức xạ.

Da cần được chăm sóc đặc biệt trong quá trình xạ trị, và điều quan trọng là phải tuân theo hướng dẫn của nhóm chăm sóc.

Tác dụng phụ trên da của hóa trị

Hóa trị hoạt động bằng cách nhắm mục tiêu vào các tế bào ung thư đang phát triển nhanh. Tuy nhiên, hóa trị cũng có thể gây hại cho các loại tế bào khác như tế bào da. Những thay đổi phổ biến về da trong quá trình hóa trị bao gồm phát ban, đỏ và ngứa, khô da. Rụng tóc cũng phổ biến với một số loại thuốc. Một số loại thuốc hóa trị gây ra tối màu hoặc thay đổi màu sắc của da, móng tay hoặc tóc. Sự đổi màu da thường xảy ra ở những vùng da bị tổn thương; ví dụ, một bệnh nhân có thể xuất hiện những vệt tối màu sau khi gãi da ngứa. Đôi khi, móng tay và móng chân rời ra khỏi giường móng, một tình trạng gọi là bong móng. Hóa trị cũng có thể gây ra nhạy cảm ánh sáng, làm cho da nhạy cảm hơn với ánh nắng mặt trời và tăng nguy cơ bị cháy nắng nghiêm trọng.

Một số loại thuốc có thể gây kích ứng da xung quanh đường truyền tĩnh mạch hoặc vị trí tiêm và gây lở loét nếu thuốc rò rỉ trên da. Điều quan trọng là phải cho một thành viên nhóm chăm sóc biết nếu có cảm giác châm chích hoặc bỏng rát trong khi truyền.

Mỗi loại thuốc ung thư có khả năng gây ra những biến đổi đặc hiệu trên da khác nhau. Đội ngũ chăm sóc có thể giúp các gia đình biết những thay đổi đặc hiệu trên da nào có khả năng nhất, khi nào chúng thường biểu hiện và kéo dài bao lâu.

Tác dụng phụ trên da của điều trị đích

Điều trị đích hoạt động bằng cách tác động lên đặc điểm đặc hiệu nhằm kiểm soát các tế bào ung thư. Nhưng những loại thuốc này cũng có thể thay đổi tế bào da và các tế bào khác của cơ thể, gây ra tác dụng phụ. Các vấn đề về da trong quá trình sử dụng điều trị đích thường nhẹ và phụ thuộc vào loại cũng như liều lượng của thuốc. Một trong những tác dụng phụ chính trên da của điều trị đích là phát ban trông giống như mụn trứng cá. Những thay đổi phổ biến khác về da bao gồm ngứa, khô, nhạy cảm với ánh nắng mặt trời và thay đổi màu da.

Một số loại thuốc có thể gây ra một loại kích ứng da bàn tay – chân với phồng rộp đau rát hoặc vết chai, hình thành do ma sát hoặc áp lực. Phản ứng này cũng có thể gây tê, đau nhói, bỏng rát và tăng nhạy cảm với nhiệt ở tay và chân.

Tác dụng phụ trên da của liệu pháp miễn dịch

Liệu pháp miễn dịch là phương pháp điều trị sử dụng hệ thống miễn dịch cơ thể để chống lại ung thư. Tuy nhiên, hệ thống miễn dịch cũng có thể tấn công các tế bào khỏe mạnh và gây ra tác dụng phụ. Các vấn đề như phát ban và ngứa là tác dụng phụ phổ biến trên da của liệu pháp miễn dịch. Mất màu da, nổi mụn hoặc phỏng nước trên da đôi khi có thể xảy ra. Bệnh nhân cũng có thể bị rụng tóc theo từng mảng nhỏ hoặc lan ra khắp cơ thể. Tác dụng phụ của liệu pháp miễn dịch trên da có thể biểu hiện sau nhiều tuần hoặc nhiều tháng điều trị.

Xem thêm bài viết Các phản ứng của da khi áp dụng liệu pháp nhắm đích và liệu pháp miễn dịch

Tác dụng phụ trên da của ghép tế bào gốc

Bệnh nhân được ghép tế bào gốc (còn được gọi là ghép tế bào tạo máu hoặc ghép tủy xương) thường có tác dụng phụ trên da do hóa trị hoặc xạ trị. Ngoài ra, một số bệnh nhân có thể có vấn đề về da do bệnh ghép chống chủ (GVHD). GVHD có thể là cấp tính hoặc mạn tính.

• Trong GVHD cấp tính, các triệu chứng phổ biến bao gồm phát ban da, nổi mụn và đỏ da. Phát ban thường bắt đầu ở cổ, tai, vai, lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân. Da bị ngứa hoặc bỏng rát. Nếu GVHD nặng, vết loét hoặc phỏng nước có thể phát triển trên da.
• Với GVHD mạn tính, bệnh nhân có thể bị phát ban với ngứa hoặc nóng rát. Da có thể có vảy. Mụn, vết loét hoặc phỏng nước có thể phát triển. Rụng tóc có thể xảy ra, và có thể có tổn thương hoặc rụng móng tay. Da có thể trở nên tối màu hoặc sáng màu hơn. Kết cấu da có thể dày lên hoặc cứng lại, khiến da có cảm giác căng và khó di chuyển các khớp.

GVHD có thể nặng và có thể phát sinh vài tháng sau khi ghép. Nếu nghi ngờ GVHD, liên hệ với nhóm chăm sóc ngay lập tức.

Xử trí tác dụng phụ trên da

Phương pháp điều trị tác dụng phụ trên da phụ thuộc vào các triệu chứng cụ thể, mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân nền. Nhóm chăm sóc sẽ xem xét:

• Bao nhiêu vùng da bị ảnh hưởng
• Mức độ khó chịu và ảnh hưởng đến các hoạt động hàng ngày
• Thời điểm triệu chứng cải thiện hoặc trở nên tồi tệ hơn
• Nguy cơ nhiễm trùng và các biến chứng khác

Chăm sóc da nói chung trong thời gian ung thư liên quan đến việc giữ cho da sạch sẽ, giữ ẩm và bảo vệ da khỏi kích ứng, tổn thương nhiễm trùng. Tùy thuộc vào vấn đề của da, bác sĩ có thể kê đơn thuốc như corticosteroid, kháng sinh hoặc kháng histamine. Thuốc này có thể dưới dạng bôi hoặc uống. Nếu vấn đề về da nghiêm trọng, kế hoạch điều trị ung thư có thể được thay đổi cho đến khi các triệu chứng được cải thiện. Bác sĩ da liễu có thể được mời hội chẩn để giúp chẩn đoán và điều trị các tình trạng da.

Đối phó với tác dụng phụ trên da: Trợ giúp cho các gia đình

Trong quá trình điều trị ung thư, da thường nhạy cảm hơn và dễ bị kích thích. Gia đình nên cho nhóm chăm sóc biết về bất kỳ thay đổi nào trên da.

Mẹo chăm sóc da khi bị ung thư bao gồm:

• Chỉ sử dụng các sản phẩm chăm sóc da được đề nghị bởi đội ngũ chăm sóc.
• Chụp ảnh da để giúp theo dõi những thay đổi.
• Đối xử da nhẹ nhàng. Tránh cọ xát, chà xát hoặc làm trầy xước da bị kích thích. Điều này có thể dẫn đến kích ứng hơn nữa và có thể gây nhiễm trùng.
• Giữ ẩm cho da khô theo chỉ dẫn của đội chăm sóc. Hãy chắc chắn rằng các sản phẩm không chứa cồn, không mùi thơm và không gây dị ứng.
• Sử dụng xà phòng, dầu gội, sữa rửa mặt và bột giặt có mùi thơm nhẹ, hoặc không mùi.
• Mặc quần áo mềm, rộng.
• Kiểm tra để đảm bảo rằng quần áo, giày dép và các thiết bị y tế không chà xát hoặc kích ứng da.
• Tắm bồn hoặc vòi sen bằng nước ấm.
• Uống nhiều nước để giữ nước.
• Bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời. Sử dụng kem chống nắng SPF 30+, mặc quần áo bảo hộ và tránh phơi nắng khi có thể.
• Hạn chế trang điểm và sử dụng mỹ phẩm trên da bị kích thích.
• Tránh dùng thuốc chống mụn không kê đơn. Mặc dù nổi mụn và phát ban có thể trông giống như mụn trứng cá, những loại thuốc này có thể gây khô, kích ứng và làm cho các vấn đề về da trở nên tồi tệ hơn.

Các gia đình nên cho đội chăm sóc biết ngay nếu thuốc hoặc sản phẩm da gây châm chích hoặc bỏng rát, phát ban hoặc ngứa đột ngột, các triệu chứng trở nên tồi tệ hơn, hoặc có dấu hiệu nhiễm trùng. Luôn nói chuyện với nhóm chăm sóc của bạn trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm mới nào trên da.

Tài liệu tham khảo 

https://together.stjude.org/en-us/diagnosis-treatment/side-effects/skin-changes.html